درس پانزدهم
نبوت عامه (بخش اول)
اصل سوم از اصول اعتقادي اسلام نبوت است، پس از بحث توحيد و عدل فطرتا انسان متوجه مي شود که به رهبر و راهنما و پيشواي معصوم نيازمند است. و اينجا مساله وحي و شناخت حاملان وحي که هدايت جامعه و ارائه طرح تکامل انسانها را بر عهده گرفته اند، مطرح مي شود.
در اين بحث ابتدا اصل نياز انسان به وحي و لزوم بعثت انبياء و خصائص و صفات انبياء مطرح مي شود که در اصطلاح علم کلام له آن نبوت عامه مي گويند و سپس اثبات نبوت پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم و خاتميت وي که به آن نبوت خاصه مي گويند.

ضرورت وحي و لزوم بعثت انبياء
1 ـ لزوم بعثت جهت شناخت آفرينش: وقتي انسان به جهان آفرينش نظر کند نمي تواند باور کند که جهان آفرينش بي هدف آفريده شده است در بحثهاي قبل روشن شد که خداوند حکيم است و هرگز کار عبث و بيهوده نمي کند، نظام و پيوستگي جهان آفرينش و هماهنگي همه موجودات حکايت از يک هدف مشخص و معين در اصل آفرينش دارد در نتيجه اين سوال مطرح مي شود که؟
الف ـ خداوند حکيم براي چه جهان آفرينش را آفريده و هدف از خلقت ما چيست؟
ب ـ از چه راهي مي توان به هدف از خلقت خويش برسيم و راه سعادت و کمال چيست و چگونه بايد پيمود؟
ج ـ پس از مرگ چه خواهد شد؟ (آيا با مردن نابود مي شويم با حيات ديگري در کار است و زندگي پس از مرگ چگونه خواهد بود؟)
براي آگاهي از پاسخ اينگونه سوالات متوجه مي شويم که بايد شخصي از طرف خداوند مبعوث گردد که فلسفه آفرينش و راه رسيدن به کمال و سعادت و چگونگي جهان پس از مرگ را به ما ياد دهد.
انسان با عقل خود مسائل مربوط به زندگي دنيوي را درک مي کند امام در مسائل مربوط به سعادت و کمال، آينده زندگي و جهان گسترده پس از مرگ ناتوان است از اينرو خداوند حکيم بايد پيامبراني معصوم را براي راهنمائي انسانها جهت رسيدن به کمال واقعي بفرستد.
هشام بن حکم مي گويد: يک مرد غير مذهبي از امام صادق عليه السلام پرسيد لزوم بعثت پيامبران را چگونه ثابت مي کنيد؟ حضرت فرمودند: چون ثابت کرديم که ما آفريننده و صانعي داريم که از ما و همه مخلوقات برتر و با حکمت و رفعت است و با توجه به اين که مردم نمي توانند با او تماس بگيرند به اين نتيجه مي رسيم که او در ميان مخلوقات خود پيامبراني دارد که مردم را به مصالح و منافع آشنا مي سازد و همچنين از اموري که بقاي انسانها وابسته به آنست و ترکش موجب نابودي آنهاست آنان را آگاه سازند بنابراين ثابت شد که آمران و ناهياني از سوي خداوند حکيم عليم در ميان خلق او هستند که فرمانهاي او را به مردم مي رسانند و آنها همان پيامبران هستند.1
امام رضا عليه السلام مي فرمايند: چون در متن آفرينش انسان و در ميان غرائز و نيروهاي مرموز و مختلفي که در وجود انسان است نيرويي نيست که بتواند رسالت تکامل انسان را به عهده بگيرند چاره اي جز اين نيست که خداوند پيامبري داشته باشد که پيام او را به مردم ابلاغ کند و آنها را به آنچه موجب رسيدن به منافع و دوري از ضررهاست آگاه سازد.2
2 ـ نياز به پيامبران جهت آوردن قانون تکامل انسان: براي اينکه انسن به هدف اصلي خلقتش که همان کمال واقعي است برسد احتياج به قانونگذاري دارد که شرايط زير را بطور کامل دارا باشد:
1 ـ کاملا انسان را بشناسد و از تمام رموز و اسرار جسم و جان انسان، عواطف و غرائز، اميان و شهوات او آگاهي کامل داشته باشد.
2 ـ از تمام استعدادها و شايستگي هائي که در وجود انسانها نهفته است و همه کمالاتي که بالامکان براي آنان ميسر است مطلع باشد.
3 ـ نسبت به همه اصوليکه موجب تکامل انسان است مطلع بوده و موانع کمال او را بشناسد و آگاه به شرايط کمالش باشد.
4 ـ هرگز خطا و لغزش گناه و اشتباه از او سر نزدند به علاوه فردي دلسوز و مهربان، قوي و با شهامت بوده و از هيچ قدرتي نهراسد.
5 ـ خودش هيچ گونه منافعي در اجتماع نداشته باشد تا تحت تاثير منافع شخصي، بر خلاف مصالح اجتماع قانون وضع نکند.
کسيکه شرايط مذکور را دارا باشد بهترين قانونگذار است.
آيا مي توانيد کسي را پيدا کنيد که با جرات بگويد من از تمام رموز و ساختمان وجود انسان باخبرم؟ با اينکه همه دانشمندان بزرگ اعتراف مي کنند که هنوز به گوشه اي از اسرار خلقت انسان پي نبرده اند و بعضي انسان را موجودي ناشناخته ناميده اند.
آيا کسي را پيدا مي کنيد که بتواند بگويد من تمام استعدادهاي وجود انسان را کشف کرده ام و شرايط و موانع کمالش را مي دانم؟ آيا کسي را پيدا مي کنيد که از خطا و لغزش مصون بوده و هرگز اشتباه نکند؟ مسلم است که اگر در تمام جهان جستجو کنيم کسي که شرايط مذکور و حتي بعضي از آنها را داشته باشد نخواهيم پيدا کرد و همين دليل اختلاف قوانين در زمانها و مکانهاي مختلف است، پس نتيجه خواهيم گرفت که تنها قانونگذار با صلاحيت، آفريدگار انسان است که از همه اسرار وجود مخلوق آگاه است، اوست که گذشته و آينده جهان را مي داند و اوست که از همگان بي نياز بوده و هيچ منفعتي در جامعه ندارد خداوندي که نسبت به همه مشفق و مهربان است و آگاه به شرايط و عوامل کمال انسانها است.
پس تنها خداوند و آنان که مستقيما با او ارتباط دارند (پيامبران) صلاحيت قانونگذاري براي انسان را دارند و اصول و قوانين را بايد از مکتب انبياء و از مجراي وحي آموخت.
قرآن به اين حقيقت اينگونه اشاره مي کند:
و لقد خلقنا الانسان و نعلم ما توسوس به نفسه همانا انسان را آفريديم و (پنهان و آشکار او) حتي آنچه که در خاطرش مي گذرد مي دانيم. 3
و ما قدروا الله حق قدره اذقالوا ما انزل الله علي بشر من شيي خداوند را درست نشناختند که گفتند خداوند بر بشري پيام نفرستاده است.4
در نتيجه: ان الحکم الا الله حکم و قانون در انحصار خداوند است. 5

تمرين:
1 ـ چرا براي شناخت هدف آفرينش بعثت انبياء لازم است؟
2 ـ فرمايش امام صادق عليه السلام براي لزوم بعثت انبياء چيست؟
3 ـ حضرت امام رضا عليه السلام براي لزوم بعثت چه فرمودند؟
4 ـ بطور فشرده شرايط قانوگذار را بيان کنيد؟

1 ـ اصول کافي، کتاب الحجه، باب الاضطرار الي الحجه، حديث 1.
2 ـ بحار الانوار، جلد 11، صفحه 40.
3 ـ سوره ق، آيه 16.
4 ـ سوره انعام، آيه 191.
5 ـ سوره انعام، آيه 57.