دلیل بزرگداشت اربعین چیست‌؟

اعتبار اربعین امام حسین(علیه‎السلام) از قدیم الایام میان شیعیان و در تقویم تاریخی‌ وفاداران به امام حسین(علیه‎السلام) شناخته شده بوده و است‌. کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی که حاصل گزینش دقیق و انتخاب معقول شیخ طوسی از روایات‌ فراوان در باره تقویم مورد نظر شیعه در باره ایام سوگ و شادی و دعا و روزه و عبادت است‌، ذیل ماه «صفر» می‌نویسد: نخستین روز این ماه (از سال 121)، روز کشته شدن زید بن علی بن الحسین است‌.

واژه عيد در اصل از فعل عاد (عود) يعود اشتقاق يافته است. معاني مختلفي براي آن ذکر کرده‏اند، از جمله: «خوي گرفته‏»، «هر چه باز آيد از اندوه و بيماري و غم و انديشه و مانند آن‏»، «روز فراهم آمدن قوم‏»، «هر روز که در آن، انجمن يا تذکار فضيلت مند يا حادثه بزرگي باشد»، گويند از آن رو به اين نام خوانده شده است که هر سال شادي نويني باز آرد. (1)
ابن منظور در لسان العرب گفته است که برخي بر آن هستند که اصل واژه عيد از «عادة‏» است، زيرا آنان (قوم)، بر جمع آمدن در آن روز، عادت کرده‏اند. (2)
چنانکه گفته شده است: القلب يعتاده من حبها عيد.
و نيز يزيد بن حکم ثقفي در ستايش سليمان بن عبد الملک گفته است:
امسي باسماء هذا القلب معمودا اذا اقول صحا يعتاده عيدا (3)
به گفته ازهري: عيد در نزد عرب، زماني است که در آن شادي‏ها و يا اندوه‏ها، باز مي‏گردد و تکرار مي‏شود. ابن اعرابي آن را منحصر به شادي‏ها دانسته است. (4)

واژه عيد در قرآن

واژه عيد تنها يک بار در قرآن به کار رفته است:
اللهم أنزل علينا مائدة من السماء تکنون لنا عيدا لأولنا و آخرنا و آية منک (سورة مائده / آيه 114) در تفسير نمونه ذيل اين آيه گفته شده است: «عيد در لغت از ماده عود به معني بازگشت است، و لذا به روزهايي که مشکلات از قوم و جمعيتي بر طرف مي‏شود و بازگشت‏به پيروزيها و راحتي‏هاي نخستين مي‏کند عيد گفته مي‏شود، و در اعياد اسلامي به مناسب اينکه در پرتو اطاعت‏يک ماه مبارک رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج، صفا و پاکي فطري نخستين به روح و جان باز مي‏گردد، و آلودگي‏ها که بر خلاف فطرت است، از ميان مي‏رود، عيد گفته شده است و از آنجا که روز نزول مائده روز بازگشت‏به پيروزي و پاکي و ايمان به خدا بوده است‏حضرت مسيح (علیه السّلام) آن را عيد ناميده، و همانطور که در روايات وارد شده نزول مائده در روز يکشنبه بود و شايد يکي از علل احترام روز يکشنبه در نظر مسيحيان نيز همين بوده است، و اگر در روايتي که از علي(علیه السّلام) نقل شده مي‏خوانيم «و کل يوم لا يعصي الله فيه فهو يوم عيد» هر روز که در آن معصيت‏خدا نشود روز عيد است‏» نيز اشاره به همين موضوع است، زيرا روز ترک گناه، روز پيروزي و پاکي و بازگشت‏به فطرت نخستين است.» (5)

واژه عيد در روايات معصومين

در روايات معصومين(علیهم السّلام) نيز بارها به اين موضوع اشاره شده است، همچنانکه گذشت امير المومنين علي(علیه السّلام) هر روزي که در آن معصيت و گناه نشود، روز عيد خوانده است.
از سويد بن غفله نقل شده است که گفت: در روز عيد بر امير المؤمنين علي(ع) وارد شدم و ديدم که نزد او نان گندم و خطيفه (6) و ملبنة (7) است. پس به آن حضرت عرض کردم روز عيد و خطيفه؟!.
پس از آن حضرت فرمود: انما هذا عيد من غفرله، اين عيد کسي است که آمرزيده شده است. (8)
و نيز در يکي از اعياد، آن حضرت فرمود: «انما هو عيد لمن قبل الله صيامه، و شکر قيامه، و کل يوم لا يعصي الله فيه فهو يوم عيد»، «امروز تنها عيد کسي است که خداوند روزه‏اش را پذيرفته، عبادتش را سپاس گزارده است، هر روزي که خداوند مورد نافرماني قرار نگيرد، عيد راستين است.»
در روايات اسلامي براي اعياد به ويژه اعياد مذهبي از جمله عيد فطر، آداب و رسوم خاصي توصيه شده در حديثي از معصوم(ع) آمده است.
«زينوا أعيادکم بالتکبير» عيدهاي خودتان را با تکبير زينت‏ بخشيد.
«زينوا العيدين بالتهليل و التکبير و التحميد و التقديس‏» عيد فطر و قربان را با گفتن ذکر لا اله الا الله، الله اکبر، الحمد لله و سبحان الله، زينت‏ بخشيد.

پي نوشت :

1- دهخدا، ذيل عيد، زبيدي، تاج العروس، 8/438-439
2- ابن منظور، لسان العرب، 3/319
3- ابن منظور، همانجا، زبيدي / تاج العروس، 8/438
4- ابن منظور، همانجا - زبيدي / 8/839
5- تفسير نمونه، 5/131
6- خوراکي از آرد و شير
7- غذا يا حلوايي که با شير تهيه مي‏شود
8- مجلسي، بحار الانوار، ج 40/ص 73

نیت الهی ، رنگ خدایی

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِیمَانِی أَكْمَلَ الْإِیمَانِ، وَ اجْعَلْ یَقِینِی أَفْضَلَ الْیَقِینِ، وَ انْتَهِ بِنِیَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّیَّاتِ، وَ بِعَمَلِی إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ»(صحیفه سجادیه، دعاى 20) امام سجاد علیه السلام می‌فرماید: «خدایا برای كارهایی كه انجام می‌دهم نیتم را بهترین نیت قرار بده. » این جمله را بازكنیم ببینیم چقدر مطلب دارد. تازه این اطلاعات بنده است نه حرف امام. این را داشته باشید كه بارها گفته‌ام كه هیچ وقت و هیچ كس از اسلام نمی‌تواند حرف بزند و هركس هرچه می‌گوید اطلاعات خودش میباشد. یعنی زمانی كه علی علیه السلام را تعریف و تمجید و توصیف می‌كنم یعنی علم من به این اندازه است نه اینكه علی علیه السلام این است. وقتی از تابیدن آفتاب در اتاقهای منزل تعریف می‌كنی، یعنی این مقدار از نور آفتاب در خانه شما آمده نه اینكه خورشید این است. مگر اسلام را می‌شود به آن دست پیدا كرد. حال یك جمله كوتاه: «وَ انْتَهِ بِنِیَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّیَّاتِ». شما كلمه كیمیا را شنیده‌اید. می‌گویند: کیمیا را بزنید به مس طلا می‌شود. این کیمیا چیست؟ جواب: نیت كیمیا است. چون به بدترین كارها نیت خوب بزنی می‌شود عبادت، و به بهترین عبادتها و كارها نیت بد بزنی خراب می‌شود. جراح و چاقوكش هر دو شكم پاره می‌كنند. به جراح پول می‌دهند و از چاقوكش پول می‌گیرند. و لذا در قرآن زیاد فرموده: «فی سَبیلِ اللَّهِ» یعنی كاری كه می‌كنید در راه خدا باشد. و جملة «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ» بقره/207 كاری كه می‌كنید برای رضای خداوند باشد. و یا جملة «لِوَجْهِ اللَّهِ» دهر/9 كاری كه می‌كنید برای رضای خداوند باشد. و یا جملة «لله » كاری كه می‌كنید برای رضای خدا باشد. تعبیرات مختلف و زیادی است از این قبیل. در انتخاب همسر، شغل، حرف، مكان، زمان، افطاری دادن، سلام كردن، برای خدا باشد. چرا سلام كردی؟ اگر چون پول دارد سلام کردی، جهنمی شدی. امام رضا علیه السلام: «اگر كسی به خاطر پول سلام كند یك سوم دینش از بین رفته است. » اگر روز جمعه نیت غسل جمعه و یا هر غسل دیگری كنی، ثواب می‌بری. ولی اگر نیت نكنی در تمام اقیانوسها هم شیرجه بروی، ثوابی به تو نمی‌دهند. هزار بار هم آب به صورت بریزی تا نیت نباشد، وضو نیست. نیت، یك قاشق ماستی است كه به یك دیگ شیر بزنی همه ماست می‌شود، و با یك نیت خدایی همه كارها را می‌شود خدایی كرد. در جبهه به یكی گفتند: او شهید راه الاغ شده است. وقتی علت را پرسیدند، گفتند:

او نگاهش به دشمن خورد دید الاغ خوبی زیر پای یكی از دشمنان است گفت او را می‌كشم الاغش را صاحب می‌شوم رفت و اتفاقاً كشته شد ولی شهید راه خر. و لذا صبّاغ «صِبْغَة»: یعنی رنگ و رنگرز، «صِبْغَةَ اللَّهِ» بقره/138 یعنی كارها را رنگ خدایی بدهید. گوشواره برای دختر می‌خری شبی باشد كه نماز می‌خواند تا رنگ عبادت پیدا کند، بنایی می‌کنی برای خدا خانه را رو به قبله بساز. «وَ اجْعَلُوا بُیُوتَكُمْ قِبْلَةً» یونس/87 خانه‌ها را رو به قبله بسازید(و به تفسیر دیگر مقابل هم برای امنیت). شكستنی می‌خواهی بخری، زمانی كه افطاری می‌دهی تهیه كن بعد هم بگذار برای استفاده‌های بعدی. بگذار خریدتان رنگ افطاری داشته باشد. آب صورتتان میریزید رنگ وضو داشته باشد؛ شیرجه می‌روی رنگ غسل داشته باشد. «وَ انْتَهِ بِنِیَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّیَّاتِ». ما بهتر از كعبه داریم؟ ! (کعبه جایی كه بیشتر از یك میلیارد روبروی او نماز می‌خوانند) و بهتر از ابراهیم داریم؟ ! ولی باز حضرت ابراهیم(ع) به هنگام ساختن كعبه می‌گوید: «رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا» بقره/127 خدایا از ما قبول كن. خانه: كعبه و بنا: ابراهیم و شاگرد: اسماعیل باشد ولی باز هم باید رنگ خدایی داشته باشد. اما یكی هم برای مریضی برای رضای خدا سوپ می‌پزد، ممكن است كسی با پختن سوپ از لابلای عدسها برود بهشت. و من هم تفسیر می‌خوانم و می‌نویسم ممكن است برای پول و. . . باشد و از لابلای آیه‌ها بروم جهنم. بی دلیل نیست كه این همه قرآن گفته: «قربة الی الله » نیت مهم است. همه مردم دوش می‌گیرند ولی شما بگو غسل می‌كنم «قربة الی الله ». این نیت، مثل نخی است که داخل اسكناس است و این به اسكناس ارزش می‌دهد، همان طور نیت و قصد قربت به كارها ارزش می‌دهد. سؤال: چه كنیم تا برای خداوند كار كنیم؟ جواب: هستی برای بشر است، ابر و باد و مه. . . قرآن هم همین را می‌گوید: «خَلَقَ لَكُمْ» بقره/29 و «سَخَّرَ لَكُمْ» حج/65 و «مَتاعاً لَكُمْ» مائده/96 و بشر برای عبادت کردن. قرآن می‌فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ» ذاریات/56 (ما خلق نكردیم جن و انس را مگر برای عبادت). عبادت فقط نماز نیست، بلكه هر كاری كه رنگ خدایی داشته باشد، نماز رنگ عبادت نداشته باشد عبادت نیست ولی نجاری رنگ عبادت داشته باشد، عبادت است. سؤال: چقدر عبادت كنیم؟ جواب: قرآن می‌فرماید: «وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى یَأْتِیَكَ الْیَقینُ» حجر/99 عبادت تا آنجا كه به یقین برسی. سؤال: پس اگر به یقین رسید دیگر عبادت نكند؟ جواب: نه. مثال اگر گفتیم می‌خواهی پشت بام بروی نردبان بگذار، معنایش این نیست كه هر زمان به پشت بام رسیدی نردبان را بردار. عبادت كن تا به یقین برسی نه به این معنی كه وقتی به یقین رسیدی عبادت نكن. حالا چه كار كنیم که کارهایمان رنگ خدا بگیرد؟ جواب: اول باید حساب باز كنیم برای خداوند و غیر خداوند. در قرآن دویست و نه مرتبه «دُونِ اللَّهِ» و «دُونِه»(غیر خداوند) به کار رفته است، من سیمایی از آنهایی كه برای خدا و غیر خدا كار می‌كنند را بیان کنم تا راهگشا برای همه ما و نسل جوان ما بخصوص در این ماه رمضان باشد، چون گاهی انسان فكر می‌كند نیتش خداست و حال آنكه نیست، نیت خدایی اینطور در قرآن تعریف شده است: قرآن می‌فرماید: «لا نُریدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً» دهر/9 نه از شما پاداش می‌خواهم و نه تشكر. پس علامت اخلاص نه پاداش و نه تشكر است. امام حسن و امام حسین علیهما السلام مریض شدند حضرت پیامبر اکرم(ص) به عیادتشان رفته و پیشنهاد نمود به علی علیه السلام برای شفای آنها روزه نذر كنید، روزه گرفتند و هنگامی که برای افطار با زحمت غذایی را آماده كردند، و حضرت زهرا علیهاسلام الله افطار را آماده كرد، یتیمی درب خانه آمد غذا را به او بخشیدند و با آب افطار کردند، شب بعد زمان افطار اسیر آمد، شب بعد مسكین آمد و هر سه شب غذا را می‌بخشیدند. قرآن نازل شد که: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً» دهر/8 سه شب با آب روزه گرفته و غذا نخورده بودند، رنگها پریده و زمانی هم كه غذا را می‌بخشیدن می‌گفتند: «لا نُریدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً» ما از شما توقع پاداش و تشكر نداریم. در کارها اگر اراده پاداش و تشكر داشته باشی معلوم می‌شود اخلاص نداری.
　امتیازات قصد قربت و اخلاص:

1 - پاداش بر اساس سعی است نه كار: می‌فرماید: «وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى» نجم/39 نفرموده «لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما عَمِلَ» سعی که بكنی برای كار خیر، من پاداش می‌دهم چه كاری صورت بگیرد یا نه. رفتی بیمارستان برای عیادت مریض، گفتند: خوب شده رفته، برای زیارت مؤمنی رفتی دیدی نیست و برای نماز جماعت به مسجد رفتی امام جماعت نیامد، همین كه به فكر آن بوده‌ای عبادت است. در بنایی تا كار نكند مزد نمی‌گیرد، ولی خداوند كار نمی‌خواهد بلکه سعی می‌خواهد گرچه به كار و نتیجه هم نرسد. برای افطاری غذا پختی، نیامدند بخورند شما ثوابش را داری غذاها را هم خودت بخور. در چلوكبابی تا غذا نخوری پول نمی‌دهی ولی خداوند نخوری هم پاداش می‌دهد.

2 - خداوند كم را می‌پذیرد: «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ» زلزال/7. خداوند كم را هم پاداش می‌دهد، ولی اگر خانم گفت: یك كیلو انگور بخر. ولی تو یك خوشه خریدی خانم اعتراض می‌كند، و همچنین اگر برای مهمان نصف استكان چای بیاوری. خلق کم را قبول نمی‌کند ولی خدا قبول می‌کند.

3 - خداوند جنس معیوب را هم قبول می‌كند: شما زمانی كه گوجه می‌خری ترشیده و پوسیده را قبول نمی‌كنی. (خداوند جنس آشغال را هم می‌خرد) خداوند جنس را در هم می‌خرد. امام علیه السلام نماز می‌خواند و می‌گوید: «ان كان فی ركوعها او سجودها خلل او نقص» اگر در ركوع و سجود نقصی دیدی، شتر دیدی ندیدی، درهم قبول كن، خدا كم و معیوب را می‌خرد.

4 - خداوند گران می‌خرد: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ» توبه/111. خداوند از مؤمنین جان و مالشان را می‌خرد به بهشت. مردم فوقش با یك كف یا صلوات و یا یك خیابان بنام او کردن و یك گل به گردن انداختن شما را می‌خرند.

5 - معیوب را می‌پوشاند: اگر یك مشتری یك جعبه میوه را با پوسیده هایش بخرد و یا یك خانه را با عیوبش هم حاضر باشد بخرد ولی به رخ انسان هم می‌كشد كه من از شما جنس معیوب می‌خرم و عیب‌ها را رو می‌کند. ولی خداوند: «یَا مَنْ أَظْهَرَ الْجَمِیلَ وَ سَتَرَ الْقَبِیحَ»(كافی، ج2، ص578) خوبیها را ظاهر می‌كند و بدیها را می‌پوشاند. هر كدام از ما گناهانی را مرتكب شده‌ایم كه اگر پدر و مادر بفهمند از خانه بیرونمان می‌كنند و اگر دوست ما بفهمد از آن نوار و عكس می‌گیرد و فتوكپی آن را برای آبرو ریزی پخش می‌کند. چه بسیار نامه‌هایی و چه بسیار كه پسر و دخترها در پارك و با یك بستنی گول خورده‌اند و قول ازدواج داده و بعد هم آبروی دختر رفته، دختر زمین گیر شده و روزی یک لیتر اشك می‌ریزد. مردم ما را برای خودشان می‌خواهند و خدا ما را برای خودمان می‌خواهد. استكبار هم همین طور است، اینكه آمریكا می‌گوید: از فلان و فلان كشور حمایت می‌كنم. مثل حمایتی است كه ما از انار آبدار می‌كنیم. دو دستی او را می‌گیریم و با فشار آبش را می‌كشیم وقتی هم آبش تمام شد، او را پرت می‌كنیم. تا این كشور نفت دارد می‌گویند: امیدواریم در روند تكاملی روابط فی ما بین ما به پیشرفت برسیم، اگر نفت تمام شد مردم از گرسنگی بمیرند، آمریکا معلوم نیست با اینها چه خواهد كرد. كسی ما را دوست ندارد. فقط خدا ما را دوست دارد. کار را برای خدا انجام دهیم. برای خدا برویم مسجد کار نداشته باشیم که حال این مسجد قشنگ است یا نه؟ دوستانم این مسجد هستند؟ این درس را بخوانم پول دارد؟ فلان شهر بروم، با فلانی ازدواج كنیم. . . حدیث: «اگر كسی دختر را قبول كند برای پولهای پدر خانم و یا شكل دختر، خداوند از هر دو تا، او را ناكام می‌كند. » و دختر هم همین طور است كه اگر با فلانی به خاطر خانه و ماشین و تلفن ازدواج کرد، چنان زندگی او تاب می‌خورد و اصلاً سرمایه ازخداست ما كسی نیستیم. نمی‌دانم چه تعبیری بگوییم: غصه خدا را بخوریم و بگویم خدا غریب است. . . نمی‌دانم چه تعبیری به کار ببرم كه زشت نباشد. هستی و نیستی دست خداست، با این وجود خدا برای رشد انسان می‌فرماید: «مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً كَثیرَةً» بقره/245 كیست كه به خداوند قرض بدهد، قرض به فقرا قرض به خداست. چرا درس می‌خوانی؟ برای اینكه با دیپلم در جامعه عزیز شوم. عزت را از دیپلم می‌خواهی؟ خدا می‌فرماید: «أَ یَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً» نساء/139 از دیگران عزت طلب می‌كنید در حالی که عزت نیست مگر در نزد خدا. کنار او عكس گرفتی كه عزت پیدا کنید؟ ! نیت کیمیا است: «وَ انْتَهِ بِنِیَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّیَّاتِ» حاج احمد آقا می‌فرمود: «اگر امام(خمینی ره) آب به دست كسی می‌داد برای خدا بود. » به امام(ره) گفتند: در مسیر هر شب شما یك منزلی روضه است و شما از آنجا عبور می‌كنی و هر شب صاحب جلسه دم درب ایستاده و به شما سلام می‌كند، شما یك شب در جلسه آنها شركت كنید. امام فرمودند: «من می‌خواهم شركت كنم ولی فكر می‌كنم اگر شركت كردم برای سلامی است كه صاحبخانه كرده و برای خداوند نباشد. »
　سؤال: دنیا چیست(لقب‌های دنیا)؟

جواب: قرآن می‌فرماید:

1 - «عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا» نساء/94 دنیا عرضی است. «عرض »: یعنی عارضه، یعنی: می‌پرد. زنده باد، مرده باد، جاوید شاه، مرگ بر شاه، همه می‌پرد.

2 - دنیا غنچه است: «زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا» طه/131. یعنی این غنچه برای هیچ كس گل نمی‌شود، كی بچه زبان باز می‌كند؟ كی راه برود، كی مدرسه برود، كی دبیرستان، كی دانشگاه؟ همه نشسته‌اند دنیا گل شود ولی همه در انتظار آن هستند و دنیا برای کسی گل نمی‌شود.

3 - دنیا كم است: قرآن می‌فرماید دنیا: «أَدْنى» است و «مَتاعُ الدُّنْیا قَلیلٌ» نساء/77. بهره دنیا كم است. الان مثلاً در این سالن 600 نفر هستید، سن شما هم 20 سال نشده ان شاء الله هر كدام 80 سال عمر دارید و60 سال دیگر می‌ماند. 60 ضربدر 600 می‌شود 36000 سال عمر زیر این سقف است و هر صد سالی یك قرن تقسیم بر صد 360 قرن می‌شود. شما با این زمان و عمر می‌خواهید چكار كنید؟ اگر كیمیای قصد قربت را به این دیگ شیر عمر زدید تمامش ماست می‌شود، همه قابل بهره برداری سالم است و تمام مسها طلا می‌شود. دعای ماه رجب بخوانم: «خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیْرِكَ وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلَّا لَكَ»(صحیفه سجادیه، دعاى 46) باختند آنهایی كه برای غیر خدا كار كردند.

4 - لذتهای دنیا همراه با غصه‌ها است: اگر بخواهی نیم ساعت غذای لذیذ بخوری، 6 ساعت باید توی آشپزخانه روی پا بایستی، دنیا كیفش به زحمتش نمی‌ارزد. ولی آخرت این طور نیست. و تازه این طور نیست كه هركس دنبال دنیا رفت به آن می‌رسد. قرآن می‌فرماید: «مِنْكُمْ مَنْ یُریدُ الدُّنْیا» آل عمران/152 - «مَنْ كانَ یُریدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُریدُ» اسراء/18. گاهی انسان به سمت دنیا می‌رود ولی به آن نمی‌رسد. (مثل آن آقایی كه در میدان جنگ به قصد خر رفت به آن هم نرسید و کشته راه خر شد.) ولی اگر کسی برای خدا کار کند در کنارش به دنیا هم می‌رسد. برای خدا درس خوانده و عبادت كنیم. 5 - اگر برای خدا كار كنیم عقده‌ای نمی‌شویم: ما درس خواندیم چرا جمهوری اسلامی ما را استخدام نمی‌كند؟ فرزند من لیسانس است و شغل ندارد؟ مگر تو درس خوانده‌ای برای با سواد شدن یا اینكه دولت كار بدهد؟ اگر انسان از اول نیت كند كه من تحصیل را برای اینكه خدا دوست دارد ادامه میدهم و اگر دولت شغل داد که داد و اگر هم نداد شغل آزاد انجام میدهم، این انسان عقده‌ای نمی‌شود. اگر تحصیل به قصد شغل از دولت باشد، اگر كار پیدا نشد، كینه دولت را به دل می‌گیری و بغض جمهوری اسلامی را. شما اگر به قصد پلو آمدی منزل ما دیدی آبگوشت است فحش می‌دهی، از اول بگو می‌روم با این شیخ سلام و علیك و مسأله‌ای بپرسم حالا چای و غذا هم بود یا نبود برایت مهم نیست. البته معنای اینكه برای آخرت كار كنیم این نیست كه دنیا را رها كنیم. مرحوم مطهری می‌گوید: یك جمله را از یك طرف بخوانی درست و از طرف دیگر نادرست می‌شود: درست: دنیا برای شما نادرست: شما برای دنیا.
هدف درس باید برای خدا باشد نه برای دنیا، انسان مخلص هیچ زمان عقده‌ای نمی‌شود. اگر من برای ده شب به شهری دعوت شدم بعد دیدم دیگری آمده بیان خوب دارد و جوانها را جذب كرده و عوام استفاده می‌كنند خوشحال شدم و گفتم با وجود او نیازی به من نیست، من می‌روم مكان دیگری، این اخلاص است. ولی اگر بگوید: نه سنگر را نگهدار. او از هیأتی و شما از هیأتی دیگر هستید. نمی‌شود چراغ حسینیه خاموش باشد. پدر در پدران چنین وچنان. . . پلو قیمه می‌دهیم جمعیت بیایند اینجا، آنها می‌گویند ما چلوكباب می‌دهیم، او می‌گوید: ما طبل می‌آوریم دیگری با هزار تك و پاتك. . . برای اینكه هدف خدا نیست. بگذار همه بروند پای منبر او شما یك دهه دیگر بخوانید. یكبار در یك خیابان ده جا روضه است و یك دفعه هم 5 ماه است كسی آنجا سخنرانی نكرده. وقتی هدف خدا باشد چه من باشم یا شما فرقی نمی‌کند. فردی می‌خواهد پولی برای كار خیر به نهضت سواد آموزی بدهد، اگر قصد من خدا باشد می‌گویم: نه این را بده برای نمازخانه جوانان و مدارس، نماز جوانان و نوجوانان مهمتر از بزرگسالان است. بنده سخنرانی می‌كنم بعد در انتخابات اگر به من رأی ندادید دیگر هیچ وقت خودم را كاندید نخواهم كرد و بگویم: این مردم قدردان نیستند و چه و چه. . . ولی اگر برای خدا باشد در هر صورت قهر نمی‌كنم، انسان مخلص قهر نكرده، استعفا نمی‌دهد، عقده‌ای نمی‌شود. خانم بچه دار شده کتاب كودك آقای فلسفی را بدهیم بجای گل، چون گل پرپر می‌شود ولی کتاب می‌ماند. همیشه هدیه‌ها را ابدی كنیم، ابدی و قدیمی خداست بند به او شویم تا ابدی و قدیمی شویم و رنگ خدایی پیداکنیم

شب قدر را قدر بدانیم

شب قدر، پر ارزش ترین وقت سال است ، سرنوشت آدمى در همین هنگام مشخص مى شود. قرآن در شب قدر نازل شده است ، لذا به بركت نزول قرآن و فرشتگان و روح(1)

شبى كه هر كس آن را درك كند و احیا بدارد، گناهانش آمرزیده خواهد شد و زندگى تازه اى خواهد یافت .

شبى است پر بركت كه سرنوشت همه موجودات در آن مقدر مى گردد.

شب قدر، شب جدایى اولیاء الله و اولیاى شیطان است .

شب قدر، شب دعا و ندبه و شب نزول رحمت عام و كرم خداوندى است ؛ شب آشتى بنده با خداوند و توبه و انابه و زدودن تیرگى هاى گناه از دل و شب خودسازى و نزدیك شدن به پروردگار است ، زیرا كه اوست : ((قابل التوبات)) و ((مجیب الدعوات)) و ((ستار العیوب)) و ((غافر الخطیئات)).

عزت و احترام این شب تا بدان حد است كه قرآن درباره آن مى گوید: لیلة القدر خیر من الف شهر(2) شبى است كه انجام اعمال عبادى در آن با عبادت هزار ماه برابر است .(3) این شب ، شیاطین در بند اسارتند و زمینه براى انجام دادن كارهاى خداپسند و مفید به حال فرد و جامعه مهیاتر است؛ مؤمنان در آن شب از وسوسه ها و كید شیاطین در امان خواهند بود.

این شب ، شب معین كردن روزى افراد است، شب یادآورى نعمت هاى مادى و معنوى الهى است (نعمت ایمان و اسلام ، نعمت رهبرى و ولایت فقیه ، نعمت سلامتى و عافیت ، نعمت فكر و اندیشه و...)

((شب وصال نبى ختمى و لیله وصول عاشق حقیقى به محبوب خود.))(4)

شب عروج انسان است ، از خاك به افلاك ؛ این شب باعظمت در رمضان واقع است كه ماه خدا و با فضیلت ترین ماه هاست و روزهایش بهترین روزها و ساعاتش بهترین ساعات است .(5)

شب بیدار ماندن و بیدار كردن ، آگاه شدن از مكتب و دسیسه هاى دشمن ، تذكر دادن و یادآورى .

 آرى لیلة القدر شبى است كه بیداردلان شب زنده دار طاعتى افزون تر و نیایشى عاشقانه تر دارند.

شبى كه انسان هاى مومن ، آن را با اعمالى چون : یاد خدا، مناجات و دعا، تلاوت قرآن ، نماز شب ، گریستن بر خطاها، مطالعه و تحقیق و... زنده نگه مى دارند.

شبى كه امام زین العابدین و فخر الساجدین (علیه السلام ) در دعاى شریف ابوحمزه ثمالى تقاضاى درك آن و توفیق عبادت در آن را از خداى خویش خواستار شده است و خواست مومنان نیز در ادعیه روزانه ماه رمضان همین است .(6)

شبى كه پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) رختخواب را جمع مى كرد، خود را براى عبادت بیشتر مهیا مى نمود(7) و در مسجد به اعتكاف مى پرداخت .

حضرت فاطمه علیها السلام نیز نمى گذاشت فرزندانش در این شب با شرافت بخوابند؛ هر وقت خواب بر یكى از آنها غلبه مى كرد، مقدارى آب به صورت او مى پاشید.(8)

شبى كه پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) درباره اش ‍ مى فرمود:

«شیطان در این شب بیرون نیاید تا آن كه صبح طلوع كند و قدرت آسیب رساندن به كسى را ندارد و سحر هیچ ساحرى در این شب اثر نكند.»(9)

شبى كه برات آزادى از آتش جهنم و خوش بختى و سعادت دو جهان ، نصیب مومنان و زنده دلان مى گردد.

شبى كه لیله البراتش گویند و در مورد كثرت فیضش ، لسان الغیب (خواجه حافظ) چنین سروده است :

شبى كه عالم بزرگ شیعه ، مرحوم آیة الله حاج محمد ابراهیم كلباسى - صاحب كتاب اشارات الاصول - براى به دست آوردن فیض و فضیلت آن ، یك سال ، شب تا صبح به عبادت پرداخت .(10)

شبى كه خداوند آن را از میان شب ها برگزیده است ، همان طور كه از بین موجودات ، انسان و از جمع پیامبران ، محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) و از بین بردن مكاتب ، اسلام و از بین خانه هاى روى زمین ، كعبه و از بین سنگها، حجر الاسود و از بین كتب آسمانى ، قرآن و از میان راه ها، صراط مستقیم ، و از میان سوره هاى قرآنى ، یس و از میان روزهاى هفته ، جمعه و از میان ماه ها، رمضان را انتخاب كرده(11)و از جمع بنى هاشم ، نیز هفت نفر را برگزیده است .

شبى كه مومنان عاشق براى وصول به معرفت آن از ابتداى ماه رمضان تا شب بیست و سوم سوره ((الدخان )) و یا صد مرتبه سوره ((قدر)) را مى خوانند و چون شب بیست و سوم فرا رسد، دل را محكم مى دارند و گوش هاى خود را براى شنیدن رازها مى گشایند؛از این رو شب قدر از جمله ((لیالى عشر)) كه خداوند در قرآن به آن سوگند خورده ، شناخته شده است .

شبى كه ملائك مهمان اهل زمینند:

شب با عظمتى كه درك كُنه و حقیقت آن براى انسان هاى عادى ، غیر ممكن است : (و ما ادراك ما لیلة القدر.)

این شب ، مهلتى براى همه كسانى است كه در عمر تاریك و ننگین خود به بیراهه رفته اند تا لحظه اى به خود آیند و اندیشه كنند كه : ((چیستند))، ((كیستند)) و ((از كجا آمده اند و به كجا مى روند)) و تا فرصت باقى است به جبران گذشته ها بپردازند و با توبه و استغفار خود را از سقوط حتمى ، برهانند و زندگى آینده خویش را با الگوى ((قرآن و عترت )) شكل دهند.

شبى كه انسان فرصتى دوباره مى یابد تا با ((مطالعه و تحقیق ))، ((بحث و گفت و گو)) و ((غور در قرآن و سنت )) شیرینى معرفت خداوندى را درك كند و با تقویت درجات ایمان و یقین ، در جهت سیر الى الله و عروج به عالم بالا حركت كند.

شبى كه موسم ناله و نجوا، خضوع و خشوع و تحلیل و تسبیح است .

شب انسان كامل است و شب كمال انسان .

این شب ، شام تعظیم است ، بندگان شایسته خدا در این لحظه هاى نورانى به عظمت و بزرگى مى رسند.

كثرت نام لیلة القدر دلیل بر عظمت آن است و این همه صفات والا كافى است كه مسلمانان ((شب قدر)) را بزرگ شمارند و هر یك به اندازه ایمان و اندیشه خود از آن بهره جویند، ولى متاسفانه افراد بسیار از ارزش آن غفلت مى ورزند و از این فرصت طلایى و استثنایى استفاده نمى كنند و از بركات آسمانى و خیرات فراوان و فیوضات سرشارش بى بهره مى مانند؛ آنان در دام ابلیس اسیر گشته و در حجاب هاى ظلمانى گرفتار آمده اند، از این رو قدر و منزلت این شبها را فراموش كرده ، زیباترین نعمت هاى خداوندى را از دست مى دهند؛ ولى مومنان وارسته از قیود مادى و حجب ظلمانى كه در عطش قرب الى الله مى سوزند، مامورند تا این شب عزیز را فراموش نكنند و در بزرگداشت آن ، بكوشند و آن را قدر بدانند، زیرا این لحظه هاى طلایى همیشه نصب آدمى نمى شود.

خوشا به حال كسى كه در این شب به انجام اعمال مخصوص توفیق یابد و این فرصت هاى گران بها و لحظه هاى گرانقدر را مغتنم شمارد و از سفره گسترده ضیافت الهى بهره مند شود!

آفرین بر كسى كه اهمیت ((شب قدر)) را در یابد و در این شب ارتباط خود را با قرآن و على (علیه السلام )، این دو سرمایه نفیس و یادگاران جاودانه نبوى ، محكم كند و براى همیشه از آن دو جدا نگردد

پی نوشت ها:

1.روح ، حقیقتى مافوق ملائكه است ، به دلیل در مقابل هم قرار گرفتن آن دو در سوره قدر: (تنزل الملائكه و الروح ). قال ابوبصیر: قلت للامام جعفر الصادق (علیه السلام ): جعلت فداك ، الروح لیس هو جبرائیل ؟ قال (علیه السلام ): الروح اعظم من جبرائیل ، ان جبرائیل من الملائكه و ان الروح هو خلق اعظم من الملائكه ، الیس یقول الله تبارك و تعالى : (تنزل الملائكه و الروح )؟ (تفسیر نور الثقلین ، ج 5، ص 638 و تفسیر برهان ، ج 4، ص 481). بعضى گفته اند: صنفى از ملائكه را روح گویند، كه آنها را دیگر ملائكه نبینند، مرگ در شب قدر، برخى هم آن را به معناى رحمت گرفته اند؛ بعضى دیگر نیز آن را به وحى تفسیر كرده اند. ((براى اطلاع بیشتر رك : تفسیر محمد مومن مشهدى بر جزء سى ام ؛ حسین بن احمد حسینى شاه عبدالعظیمى ، تفسیر اثنى عشرى ، ج 14، ص 201؛ سید عبدالحسین طیب ، اطیب البیان ، ج 14، ص 180؛ تفسیر نمونه ، ج 27، ص ‍ 177؛ محمد صادقى ، الفرقان ، ج 3، ص 382)).

2.در این كه عدد هزار براى تعداد است یا تكثیر، بین مفسران ، اختلاف نظر وجود دارد؛ بعضى همانند عدد هفت و هفتاد كه در قرآن براى كثرت استعمال شده است براى تكثیر مى دانند و برخى آن را براى تعداد دانسته و مى گویند: اصولا عدد همیشه براى تعداد است ، مگر این كه قرینه روشنى بر تكثیر باشد.

3.ملا محسن فیض كاشانى ، تفسیر صافى ، ج 5، ص 352 و بحار الانوار، ج 95، ص 49.

4.امام خمینى ، پرواز در ملكوت ، ص 226.

5.برگرفته از خطبه پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) در روز جمعه آخر ماه شعبان .

 6.ر.ك : دعاى روز 27 رمضان .

7.سید محمد حسین طباطبایى ، سنن النبى ، ص 296.

8.بحار الانوار، ج 94، ص 10.

9.العروسى الحویزى ، تفسیر نور الثقلین ، ج 5، ص 615.

 10.رك : محدث قمى ، فوائد الرضویه ، ص 10؛ محمد تنكابنى ، قصص ‍ العلماء، ص 118؛ رضا مختارى ، سیماى فرزانگان ، ج 3، ص 167.

11.قال ابوعبدالله (علیه السلام ): قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ): ان الله عزوجل اختار من الایام ، الجمعه و من الشهور، شهر رمضان و من اللیالى ، لیله القدر و اختارنى على جمیع الانبیاء و اختار منى علیا و فضله علیا و فضله على جمیع الاوصیاء. ((ر.ك : وسائل الشیعه ، ج 5، ص 67؛ بحار الانوار، ج 9، ص 160؛ ینابیع الموده ، ص ‍ 486.))

«رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناى شدت حرارت گرفته شده و به معناى سوزانيدن مى باشد. [1] چون در اين ماه گناهان انسان بخشيده مى شود، به اين ماه مبارك رمضان گفته اند.
پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «انما سمى الرمضان لانه يرمض الذنوب; [2] ماه رمضان به اين نام خوانده شده است، زيرا گناهان را مى سوزاند.»
رمضان نام يكى از ماه هاى قمرى و تنها ماه قمرى است كه نامش در قرآن آمده است و يكى از چهار ماهى است كه خداوند متعال جنگ را در آن حرام كرده است.(مگر جنبه دفاع داشته باشد.)
در اين ماه كتاب هاى آسمانى قرآن كريم، انجيل، تورات، صحف و زبور نازل شده است. [3]
اين ماه در روايات اسلامى ماه خدا و ميهمانى امت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در اين ماه در نهايت كرامت و مهربانى پذيرايى مى كند; پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است، [4] هر كس همه اين ماه را روزه بگيرد بر خدا واجب است كه همه گناهانش را ببخشد، بقيه عمرش را تضمين كند و او را از تشنگى و عطش دردناك روز قيامت امان دهد.» [5]
اين ماه، در ميان مسلمانان از احترام، اهميت و جايگاه ويژه اى برخوردار و ماه سلوك روحى آنان است و مؤمنان با مقدمه سازى و فراهم كردن زمينه هاى معنوى در ماه هاى رجب و شعبان هر سال خود را براى ورود به اين ماه شريف و پربركت آماده مى كنند، و با حلول اين ماه با شور و اشتياق و دادن اطعام و افطارى به نيازمندان، شب زنده دارى و عبادت، تلاوت قرآن، دعا، استغفار، دادن صدقه، روزه دارى و... روح و جان خود را از سرچشمه فيض الهى سيراب مى كنند.

گرچه ذكر تمام فضائل ماه مبارك رمضان از حوصله اين مقال خارج است; ولى پرداختن و ذكر برخى از فضائل آن از نظر قرآن و روايات اسلامى خالى از لطف نيست.

ماه مبارك رمضان به جهت نزول قرآن كريم در آن و ويژگى هاى منحصرى كه دارد در ميان ماه هاى سال قمرى برترين است; قرآن كريم مى فرمايد: «ماه رمضان ماهى است كه قرآن براى هدايت انسان ها در آن نازل شده است.» [6]
پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله) درباره ماه رمضان مى فرمايد: «اى مردم! ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به شما روى آورد، ماهى كه نزد خدا از همه ماه ها برتر و روزهايش بر همه روزها و شب هايش بر همه شب ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهى است كه شما در آن به ميهمانى خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته ايد، نفس هاى شما در آن تسبيح و خوابتان در آن عبادات، عملتان در آن مقبول و دعايتان در آن مستجاب است.... بهترين ساعاتى است كه خداوند به بندگانش نظر رحمت مى كند... .» [7]

تمام كتب بزرگ آسمانى مانند: قرآن كريم، تورات، انجيل، زبور، صحف در اين ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «كل قرآن كريم در ماه رمضان به بيت المعمور نازل شد، سپس در مدت بيست سال بر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و صحف ابراهيم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجيل در روز سيزدهم ماه رمضان و زبور در روز هيجدهم ماه رمضان نازل شد.» [8]

در ماه رمضان خداوند متعال توفيق روزه دارى را به بندگانش داده است; «پس هر كه ماه [رمضان] را درك كرد، بايد روزه بگيرد.» [9]
انسان افزون بر جنبه مادى و جسمى، داراى بُعد معنوى و روحى هم هست و هر كدام در رسيدن به كمال مطلوب خود، برنامه هاى ويژه را نياز دارند، يكى از برنامه ها براى تقويت و رشد بُعد معنوى، تقوا و پرهيزگارى است; يعنى اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوى رشد و پرورش دهد و به طهارت و كمال مطلوب برسد، بايد هواى نفس خود را مهار كند و موانع رشد را يكى پس از ديگرى بر دارد و خود را سرگرم لذت ها و شهوات جسمى نكند. يكى از اعمالى كه در اين راستا مؤثر و مفيد است روزه دارى است، قرآن كريم مى فرمايد: «... اى افرادى كه ايمان آورده ايد! روز بر شما نوشته شد، همان گونه كه بر پيشينيان از شما نوشته شده، تا پرهيزگار شويد.» [10]

امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: خداوند متعال فرموده: «روزه از من است و پاداش آن را من مى دهم.» [12]
حضرت فاطمه(عليها السلام) مى فرمايد: «خداوند روزه را براى استوارى اخلاص، واجب فرمود.» [13]

امام على(عليه السلام) مى فرمايد: «روزه روده را باريك مى كند گوشت را مى ريزد و از گرماى سوزان دوزخ دور مى گرداند.» [14]
پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «روزه سپرى در برابر آتش است.» [15]

روزه دارى روح و روان و قلب و دل و نيز جسم را آرامش داده و باعث سلامتى روح و تندرستى جسم مى شود.
پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «روزه بگيريد تا سالم بمانيد.»
باز مى فرمايد: «معده خانه تمام دردها و امساك [روزه] بالاترين داروهاست.» [16]
حضرت امام باقر(عليه السلام) مى فرمايد: «روزه و حج آرام بخش دلهاست.» [17]
حضرت على(عليه السلام) مى فرمايد: «خداوند بندگان مؤمن خود را به وسيله نمازها و زكات و حديث در روزه دارى روزه هاى واجب [رمضان] براى آرام كردن اعضا و جوارح آنان، خشوع ديدگانش و فروتنى جان هايشان و خضوع دلهايشان حفظ مى كنند.» [18]
امروزه در علم پزشكى و از نظر بهداشت و تندرستى نيز در جاى خود ثابت شده كه روزه دارى تأثيرهاى فراوانى بر آرامش روح و روان و سلامتى جسم و بدن دارد، دفع چربى هاى مزاحم، تنظيم فشار، قند خون، و... نمونه آن است. [19]

امام على(عليه السلام) به پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) عرض كرد: يا رسول الله! چه چيزى شيطان را از ما دور مى كند؟ پيامبرگرامى(صلى الله عليه وآله) فرمود: روزه چهره او را سياه مى كند و صدقه پشت او را مى شكند.» [20]
بنابراين، روزه مانع نفوذ شيطان هاى جنى و انسى شده و وسوسه هاى آنان را خنثى مى كند.

انسان روزه دار در هنگام گرسنگى و تشنگى، فقرا و بينوايان را ياد مى كند و در نتيجه به كمك آن ها مى شتابد. حضرت امام حسن عسگرى(عليه السلام) درباره علت وجوب روزه مى فرمايد: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتيجه به نيازمند كمك كند.» [21]

حضرت امام رضا(عليه السلام) درباره علت وجوب روزه مى فرمايد: «تا مردم رنج گرسنگى و تشنگى را بچشند و به نيازمندى خود در آخرت پى ببرند و روزه دار بر اثر گرسنگى و تشنگى خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر باشد و بدين سبب مستحق ثواب شود،... روزه موجب خوددارى از شهوات است، نيز تا روزه در دنيا نصيحت گر آنان باشد و ايشان را در راه انجام تكاليفشان رام و ورزيده كند و راهنماى آنان در رسيدن به اجر باشد و به اندازه سختى، تشنگى و گرسنگى كه نيازمندان و مستمندان در دنيا مى چشند پى ببرند و در نتيجه، حقوقى كه خداوند در دارايى هايشان واجب فرموده است، به ايشان بپردازند... .» [22]
و... .

شب قدر از شب هايى كه برتر از هزار ماه است و فرشتگان در اين شب به اذن خدا فرود مى آيند و جميع مقدرات بندگان را در طول سال تعيين مى كنند [23] و وجود اين شب در اين ماه مبارك نعمت و موهبتى الهى بر امت پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) است و مقدرات يك سال انسان ها (حيات، مرگ، رزق و...) براساس لياقت ها و زمينه هايى كه خود آنها به وجود آورده اند تعيين مى شود و انسان در چنين شبى با تفكر و تدبر مى تواند به خود آيد و اعمال يك سال خود را ارزيابى كند و با فراهم آوردن زمينه مناسب بهترين سرنوشت را براى خود رقم زند. [24]
حضرت امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «تقدير مقدرات در شب نوزدهم و تحكيم آن در شب بيست و يكم و امضاء آن در شب بيست و سوم است.» [25]

نظر به اين كه قرآن كريم در ماه مبارك رمضان نازل شده و تلاوت آيات آن در اين ماه فضيلت بسيارى دارد، در روايات اسلامى، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن ياد شده است; چنان كه حضرت امام باقر(عليه السلام)مى فرمايد: «هر چيزى بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.» [26]

بديهى است فضائل و ثواب هايى كه براى ماه مبارك رمضان و روزه دارى ذكر شده و به برخى از آن ها اشاره شد، از آنِ كسانى است كه حقيقت آن را درك كنند و به محتواى آن عمل و در گفتار و كردار به كار گيرند و به آن ها جامه عمل بپوشانند. چنان در روايات اسلامى براى روزه دارى آدابى ذكر شده و كسانى كه صرفاً تلاوت قرآن مى كنند، ولى به آيات و احكام آن عمل نمى كنند و يا آن كه از روزه دارى تنها رنج گرسنگى و تشنگى را مى كشند و بوسيله گناه، تأثير روزه را از بين مى برند و ماه مبارك رمضان و فضاى معنوى آن تأثيرى بر اشخاصى بر جاى نمى گذارد، مورد نكوهش قرار گرفته اند.
چنان كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به زنى كه با زبان روزه كنيز خود را دشنام مى داد فرمود: چگونه روزه دارى و حال آن كه كنيزت را دشنام مى دهى؟! روزه فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست، بلكه خداوند آن را علاوه بر اين دو، مانع كارها و سخنان زشت كه روزه را بى اثر مى كنند قرار داده است، چه اندكند روزه داران و چه بسيارند كسانى كه گرسنگى مى كشند.» [27]
حضرت امام سجاد(عليه السلام) در دعاى حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض مى كند: به وسيله روزه اين ماه ياريمان ده تا اندام هاى خود را از معاصى تو نگه داريم و آن ها را به كارهايى گيريم كه خشنودى تو را فراهم آورد، تا با گوش هايمان سخنان بيهوده نشنويم و با چشمانمان به دين لهو و لعب نشتابيم و تا دستمانمان را به سوى حرام نگشاييم و با پاهايمان به سوى آن چه منع شده ره نسپاريم و تا شكمهايمان جز آن چه را تو حلال كرده اى در خود جاى ندهد و زبان هايمان جز به آن چه تو خبر داده اى و بيان فرموده اى گويا نشود... .» [28]
بنابراين، در ماه مبارك بايد تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توكل و توسل از اهل بيت(عليهم السلام) و عمل به دستورها و احكام قرآن كريم و دورى از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعى، عبادت، شب زنده دارى، درك فضيلت شب قدر و... فضيلت ماه مبارك رمضان را درك كرد و از آن در راستاى رسيدن به كمال حركت كرد و بايد در اين ماه به گونه اى خودسازى كرد كه با اتمام ماه مبارك تأثير و فوايد آن در روح و جان افراد باقى باشد و اثر آن تا ماه رمضان آينده سال بعد ماندگار باشد. [29]

1 . مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، ص 209، دارالكتاب العربى، بيروت.
2 . بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بيروت.
3 . ر.ك: الكافى، محمد بن يعقوب كلينى، ج 2، ص 628، دارالكتب الاسلامية، تهران.
4 . وسائل الشيعه، شيخ حر عاملى، ج 2، ص 628، دارالكتب الاسلامية، تهران.
5 . ...
6 . سوره بقره، آيه 185.
7 . ر.ك: وسائل الشيعه، همان، ج 10، ص 313.
8 . ر.ك: الكافى، همان، ج 2 ،ص 628.
9 . سوره بقره، آيه 185.
10 . سوره بقره، آيه 183.
11 . همان.
12 . ميزان الحكمة، محمد محمدى رى شهرى، ترجمه: حميدرضا شيخى، ج 7، ص 3207، مؤسسه دارالحديث، قم.
13 . همان، ص 3209.
14 . همان.
15 . همان.
16 . همان.
17 . همان.
18 . همان.
19 . تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 1 ،ص 631، دارالكتب الاسلامية، تهران.
20 . مستدرك الوسائل، محدث نورى، ج 7، ص 154، مؤسسه آل البيت، قم.
21 . ميزان الحكمة، همان.
22 . همان، ص 3209.
23 . سوره قدر، آيه 1 ـ 5.
24 . تفسير الميزان، علامه طباطبايى، ج 18، ص 132; ج 19، ص 90، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، قم.
25 . وسائل الشيعه، همان، ج 10، ص 354.
26 . وسائل الشيعه، همان، ج 6، ص 203.
27 . الكافى، همان، ج 4، ص 87.
28 . الصحيفة السجادية، امام سجاد(عليه السلام) ص 186، دفتر نشر الهادى، قم.
29 . براى آگاهى بيشتر ر.ك: ميزان الحكمة، همان، ص 3215.

چند نکته در مورد فضیلت ماه مبارک رمضان

امير المؤمنين علي (ع) روايت كرده كه رسول خدا (ص) روزي براي ما خطبه خواند و در ضمن آن فرمود:

1.اي مردم !ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به سوي شما آمده است.

2.ماهي كه نزد خدا بهترين ماه ها است.

3.روزهايش بهترين روزهاست.

4.شبهايش بهترين شب ها است.

5.ساعتهايش بهترين ساعت ها است.

6.ماهي است كه به ميهماني خدا دعوت شده ايد و از اهل كرامت خدا قرار داده شده ايد.

7.نفس هاي شما ثواب تسبيح دارد.

8.خواب تان ثواب عبادت دارد.

9.اعمال شما در اين ماه مقبول است.

10.دعاي تان مستجاب مي شود.

11.پس با نيت هاي صادق و قلب هاي پاك خدا را بخوانيد كه شما را براي روزه داري و قرائت قرآن توفيق عطا كند.

12.شقي و بدبخت كسي است كه در اين ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم بماند.

13.با گرسنگي و تشنگي خودتان .گرسنگي و تشنگي روز قيامت را به ياد آوريد و به فقرا و مساكين صدقه بدهيد.

14.بزرگترها را احترام كنيد و به خردسالان ترحم كنيد.

15.نسبت به خويشان صله رحم كنيد.

16.زبانتان را حفظ كنيد .

17.چشم تان را از آنچه حرام است بپوشانيد.

18.گوش تان را از شنيدن محرمات باز داريد.

19.با يتيمان مردم مهرباني كنيد تا با يتيمان شما مهرباني كنند.

20.از گناهانتان توبه كنيد.

21.در اوقات نماز دست هايتان را براي دعا برداريد زيرا اين ساعت ها بهترين ساعت ها است كه خدا به مردم نظر رحمت مي كند.

22.مناجات شان را اجابت مي كند و ندايشان را لبيك مي گويد.

23.به سؤال كننده عطا كرده و دعوت شان را اجابت مي نمايد.

24.اي مردم! نفوس شما در گرو اعمال تان مي باشد .پس به وسيله ي استغفار آن ها را آزاد سازيد.

25.پشت شما با گناه سنگين شده با طول سجود بارتان را سبك كنيد.

26.بدانيد كه خدا به عزت خودش سوگند ياد كرده كه نماز گزاران و سجده كنندگان را عذاب نكند و آن ها را در قيامت از آتش دوزخ نترساند.

27.اي مردم!هر كس در اين ماه روزه دار مؤمني را افطار دهد ثواب آزاد كردن بنده اي به او عطا خواهد شد و گناهان گذشته اش مورد عفو قرار خواهد گرفت.گفته شد يا رسول الله همه ما قدرت نداريم كه روزه دار را افطار دهيم .حضرت(ص) فرمود:« از آتش دوزخ بپرهيزيد!گر چه با يك خرما يا يك شربت آب باشد!»

28.اي مردم! هر كس در اين ماه اخلاقش را نيك گرداند در قيامت حسابش را آسان خواهد نمود.

29.هر كس در اين ماه شرش را از مردم باز دارد خدا در قيامت غضبش را از او باز خواهد داشت.

30.هر كس كه در اين ماه كار بنده اش را سبك گرداند خدا در قيامت حسابش را آسان خواهد نمود.

وسایل الشیعه جلد 7 صفحه 227

دعا در ماه مبارک و دستاوردهای آن

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:

درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى‏شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد.(1)

در روایات آمده است كه ماه رمضان مخصوص اجابت دعا است.

طبق فرمایش پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) دعاها در ماه مبارك مقبول است كه فرمودند:

«و دعائكم فیه مستجاب».

باید توجه داشت كه چه دعایى بكند و برى چه كسى ، دعا در سطح بلند و برى همه باشد، اینطور نباشد كه تنها خودمان را دعا كنیم.

بنگرید دعاى امام رضا(صلى الله علیه وآله)را چقدر كریمانه است:

«واغفر لمن فى مشارق الأرض و مغاربها من المؤمنین و المؤمنات»

«خدایا درمشرق و مغرب عالم هر كسى كه اهل ایمان است او را بیامرز».

آن دینى كه مى گوید سحر در نماز شب عده زیادى را دعا كن، حداقل چهل نفر، همان دین مى گوید روز به فكر حلّ كار چهل مؤمن هم باش، برى این كه و قتى مى گوید شب برخیز و دیگران را هم دعا كن، یعنى روز هم مواظب كارشان باش. این دین درس كرم به انسان مى آموزد كه دیگران مهمان سفره انسان باشند.

ابوحمزه ثمالى از شاگران خوب امام سجّاد(علیه السلام) بوده و امام(علیه السلام) در دعاى معروف به ابوحمزه ثمالى به ما مى آموزند كه عرض كنیم: خدایا بزرگ و كوچك ما، زن و مرد، روستایى و شهرى ، دور و نزدیك، همه و همه را بیامرز.

در روایت وارد شده است كه دعا ((مخّ العـبـادة))؛ مـغز عبادت، یا به تعبیر رایج ماها، روح عبادت، دعاست. دعا یعنى چه ؟ یـعـنـى بـا خـداى مـتـعـال سـخـن گـفـتـن ؛ در واقـع خـدا را نزدیك خود احساس كردن و حرف دل را با او در میان گذاشتن . دعا یا درخواست است، یا تمجید و تحمید است، یا اظهار محبت و ارادت است؛ همه اینها دعاست . دعا یكى از مهمترین كارهاى یك بنده مؤ من و یك انسان طالب صلاح و نجات و نجاح است. دعا در تطهیر روح چنین نقشى دارد.

دستاوردهاى دعا چیست؟

 وقتى ما با خدا سخن مى گوییم ، او را نزدیك خود احساس مى كنیم ، مخاطب خود مى دانیم و با او حرف مى زنیم ، این دستاوردها از جمله ى فواید و عواید دعاست . زنـده نـگـهـداشـتـن یاد خدا در دل ، غفلت را ـ كه مادر همه ى انحرافها و كجیها و فسادهاى انـسـان ، غـفـلت از خـداسـت ـ مـى زدایـد. دعـا غـفـلت را از دل انـسـان مـى زدایـد؛ انـسـان را بـه یـاد خـدا مـى انـدازد و یـاد خـدا را در دل زنـده نـگـه مـى دارد. بـزرگـتـریـن خـسـارتى كه افراد محروم از دعا مبتلاى به آن مى شـونـد، ایـن اسـت كـه یـاد خـدا از دل آنـهـا مـى رود. نـسـیـان و غـفـلت از خـداى مـتـعـال بـراى بـشر بسیار خسارتبار است .

دستاورد دوم دعا، تقویت و استقرار ایمان در دل است .

خصوصیت دعا این است كه ایمان را در دل پـایـدار و مـسـتـقـر مـى كـنـد. ایـمـانِ قابل زوال در مواجهه ى با حوادث عالم و سختیها، خـوشـیـهـا، تـنـعـمـهـا و حـالات گوناگون انسان ، در خطر از بین رفتن است . مى شناسید كـسـانـى را كـه ایـمـان داشـتـنـد؛ امـا در مـواجـهـه ى بـا مـال دنـیا، با قدرت دنیا، با لذات جسمى و شهوات قلبى ، ایمان از دست آنها رفت . این ، ایـمـان مـتـزلزل و غـیـرمـسـتـقـر اسـت . خـصـوصـیـت دعـا ایـن اسـت كـه ایـمـان را در دل انـسـان مـسـتـقـر و ثـابـت مـى كـند و خطر زوال ایمان با دعا و استمرار توجه به خداى متعال از بین مى رود.

سـومـیـن دسـتـاورد، دمیدن روح اخلاص در انسان است .

با خدا سخن گفتن و خود را نزدیك او دیـدن ، بـه انـسان روح اخلاص مى دهد. اخلاص یعنى كار را براى خدا انجام دادن . همه ى كـارهـا را مى شود براى خدا انجام داد. بندگان خوب خدا همه ى كارهاى معمولىِ روزمرّه ى زندگى را هم با نیّت تقرب به خدا انجام مى دهند و مى توانند. بعضى هم هستند كه حتّى قـربـى تـریـن و عـبادى ترین كارها ـ مثل نماز ـ را نمى توانند براى خدا انجام دهند. بى اخلاصى ، درد بزرگى براى انسان است . دعا روح اخلاص را در انسان مى دمد.

دستاورد چهارم دعا، خودسازى و رشد فضایل اخلاقى در انسان است .

انسان با توجه به خـدا و بـا حرف زدن با خداى متعال ، فضایل اخلاقى را در خود تقویت مى كند؛ این خاصیت قـهـرى و طـبیعى انس با پروردگار است . بنابراین دعا مى شود پلّكان عروج انسان به سمت كمالات . متقابلا دعا رذایل اخلاقى را از انسان مى زداید؛ حرص و كبر و خودپرستى و دشمنى با بندگان خدا و ضعف نفس و جبن و بى صبرى را از انسان دور مى كند.

دسـتـاورد پـنـجـم دعـا، ایـجـاد مـحـبـت بـه خـداى مـتـعـال اسـت .

دعـا عـشـق بـه خـداى مـتـعـال را در دل زنـده مى كند. مظهر همه ى زیباییها و خوبیها ذات اقدس پروردگار است . دعـا و اُنـس و تـكـلم بـا خـداى مـتـعـال ، ایـن مـحـبـت را در دل به وجود مى آورد.

دسـتـاورد شـشـم دعـا، دمـیـدن روح امـیـد در انـسـان اسـت .

دعـا بـه انـسـان قـدرت مـقـاومت در مـقـابـل چـالش‌هـاى زندگى را مى‌دهد. هر كس در دوران زندگى خود با حوادثى مواجه مى شـود و چـالش‌هـایـى پـیدا مى كند. دعا به انسان توانایى و قدرت مى دهد و انسان را در مـقـابـل حوادث مستحكم مى كند؛ لذا در روایت از دعا تعبیر شده است به سلاح . از نبى مكرم نـقـل شـده است كه فرمود: ((أَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى سِلَاحٍ یُنْجِیكُمْ مِنْ أَعْدَائِكُمْ وَ یُدِرُّ أَرْزَاقَكُمْ ))؛ اسلحه اى را به شما معرفى كنم كه مایه ى نجات شماست ؛ (( تَدْعُونَ رَبَّكُمْ بـِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَإِنَّ سِلَاحَ الْمُؤْمِنِ الدُّعَاءُ )). در مواجهه ى با حوادث ، توجه به خـداى مـتـعال ، مثل سلاح برّنده اى در دست انسان مؤ من است . لذا در میدان جنگ ، پیغمبر مكرم اسـلام هـمـه ى كـارهـاى لازم را انـجـام مى داد؛ سپاه را مى آراست ، سربازان را به صف مى كـرد، امـكـانـات لازم را بـه آنـهـا مـى داد، تـوصـیـه هـاى لازم را به آنها مى كرد، اشراف فرماندهىِ خودش را اعمال مى كرد؛ اما در همان وقت هم وسط میدان زانو مى زد، دست به دعا بـلند مى كرد، تضرع مى كرد، با خداى متعال حرف مى زد و از او مى خواست . این ارتباط با خدا، دل انسان را مستحكم مى كند.

دسـتـاورد دیگر دعا، برآمدن حاجات است .

 یكى از دستاوردهاى دعا این است كه حاجاتى كه انـسـان دارد، از خـداى مـتـعـال مـى خـواهـد و خـدا آن حاجات را برآورده مى كند. البته همه ى خـواص دعـا ایـن نـیـسـت ؛ ایـن هـم یـكـى در كـنـار بـقـیـه ى دسـتـاوردهـاى دعـاسـت . فرمود: ((اسـْئَلُوا اللّهَ مـِنْ فـَضـْلِهِ ))(نساء: 32)؛ از خـداى مـتـعـال بـخـواهـیـد و نـیـازهـاى خـودتـان را از او بـطـلبـید. در دعاى ابوحمزه ى ثمالى از قـول امـام سـجـاد (عـلیـه السـّلام ) ایـن طور عرض مى شود: ((وَ لَیْسَ مِنْ صِفَاتِكَ یَا سـَیِّدِی أَنْ تـَأْمـُرَ بـِالسُّؤَالِ وَ تـَمْنَعَ الْعَطِیَّةَ وَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بِالْعَطَایَا عَلَى أَهْلِ مَمْلَكَتِكَ))(2)؛ تـو به بندگانِ خودت دستور بدهى كه از تو بخواهند، اما بنا داشته بـاشـى كـه خـواسـتـه ى آنـهـا را عـمـلى نـكـنـى ؛ ایـن امـكـان نـدارد. وقـتـى خـداى مـتـعـال بـه مـن و شـمـا امر مى كند كه از او بخواهیم و طلب كنیم ، معنایش این است كه خداى مـتـعـال تـصمیم دارد كه آنچه را مى خواهیم ، به ما بدهد. لذا در روایت است كه : ((وَ لَا لِیـَفـْتـَحَ عـَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ یُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَةِ واللّهُ اَكْرَمُ مِنْ ذلك ))؛ خداى متعال كریمتر از آن است كه باب دعا را باز كند، اما باب اجابت را ببندد.

پی نوشت ها:

1.بحارالانوار، ج 93، ص 344

2. مفاتیح الجنان ، دعاى ابوحمزه ى ثمالى

11نکته بهرمندی بیشتر از رمضان

برای استفاده بهینه از زمان، در هنگام رفت و آمد، ذکر بگویید (البته ذکرهای بدون صدا و آرام تا شائبه ریا به وجود نیاید). سعی کنید از مرحله ذکر زبانی به مرتبه توجه به معنای ذکر و ذکر قلبی و یاد واقعی خداوند برسید؛ به طوری که او را حاضر و ناظر بر خود بدانید.

میهمانی خداوند، به معنای اکرام و رحمت خاص الهی بر بندگان است؛ بر اساس روایات، چند موضوع نشان از میهمانی خداوند است که عبارتند از:

1. از شب اول ماه رمضان درهای بهشت باز می‌شوند و تا شب آخر بسته نمی‌شوند.1

2. از ابتدا تا انتهای ماه رمضان، درهای جهنم بسته می‌شوند.2

3. شیاطین در بند و زنجیر می‌شوند تا نتوانند روزه بندگان را خراب کنند.3

4. ماه رمضان، ماهی است که اولش رحمت است و وسطش آمرزش گناهان و آخرش آزادی از آتش جهنم؛4 یعنی ما با رحمت الهی به میهمانی دعوت می‌شویم و آمرزیده می‌شویم و در پایان میهمانی به عنوان جایزه و هدیه یادگار میهمانی، از آتش جهنم آزاد می‌شویم.

5. شب قدر در این ماه است که ارزش آن از هزار ماه بیشتر است و عبادت در آن، نتایج بسیاری دارد و سرنوشت یک سال بندگان در آن تعیین می‌گردد.5

به طور کلی برای بهره برداری از ماه مبارک رمضان، هر کسی باید متناسب با موقعیت شغلی و وضعیت جسمانی و روانی خویش، برنامه ریزی کند.

«برنامه ریزی برای عبادت‌ در ماه مبارک رمضان»

در ماه مبارک رمضان، علاوه بر عبادت‌های معمول و همیشگی - مانند نمازهای یومیه - عبادات واجب و مستحب دیگری نیز اضافه شده‌اند؛ مانند روزه گرفتن که در سایر ماه‌های سال بر ما واجب نیست و نیز انجام دادن اعمال مستحبی که در این ماه تأکید فراوانی بر آن‌ها شده است؛ مانند تلاوت قرآن، خواندن دعا و... .

سعی کنید اولاً میزان خواب خود را خیلی تغییر ندهید و ثانیاً وقت آن را نیز خیلی به هم نزنید؛ فقط با کمی تغییر در چرخه خواب، برنامه خواب و استراحت خود را ادامه دهید؛ مثلاً اگر هنگام سحر حدود یک ساعت (برای سحری خوردن و خواندن نماز شب و نماز صبح بیدار می‌مانید، این مقدار از خواب را سعی کنید در روز جبران کنید؛ به عنوان مثال بعد از نماز ظهر و عصر با توجه به این که ناهار از برنامه روزانه حذف شده است، همان وقت را به استراحت و خواب اختصاص دهید تا هم خواب شما جبران شود و هم مقداری از شب را بتوانید بیدار بمانید و از وقتتان استفاده بهتری بکنید.

علاوه بر آن چه بیان شد، رعایت نکات زیر بر کیفیت استفاده از ماه مبارک رمضان می‌افزاید:

1- برای استفاده بهینه از زمان، در هنگام رفت و آمد، ذکر بگویید (البته ذکرهای بدون صدا و آرام تا شائبه ریا به وجود نیاید). سعی کنید از مرحله ذکر زبانی به مرتبه توجه به معنای ذکر و ذکر قلبی و یاد واقعی خداوند برسید؛ به طوری که او را حاضر و ناظر بر خود بدانید.

بهترین ذکر، به ویژه برای رفع بعضی مشکلات ظاهری و نیز روحی و روانی، ذکر استغفار و لا اله الا الله است.

2- سعی کنید دائم الوضو باشید و حتی قبل از خواب نیز وضو بگیرید و به بستر خواب بروید؛ زیرا در ماه مبارک رمضان، خواب نیز عبادت است و نفس کشیدن تسبیح به حساب می‌آید.

3-از شب زنده داری و احیا - به ویژه در شب‌های تعطیلی - به مقدار حال و کشش روحی غفلت نکنید. شاید یکی از مهم‌ترین اعمال در ماه مبارک، شب زنده‌داری، تهجد، استغفار و نماز شب در نیمه شب‌هاست.

4- حتماً در یکی از مجالس بیان احکام و معارف دینی و موعظه، در مساجد یا حسینیه‌ها شرکت کنید.

بسیاری از عالمان و مجتهدان نیز مقید به موعظه هستند و به مصیبت‌های گویندگان گوش فرا می‌دهند تا دل و جان خود را به واسطه شنیدن معارف دینی متذکر و نورانی سازند.

به طور کلی، شرکت در مجالس مذهبی، خود را در معرض نفحات و نسیم‌های رحمت الهی قرار دادن است و این، نقش مهمی در حفظ دین و معنویت انسان دارد.

5-از انجام دادن ورزش‌های سنگین در طول ماه رمضان اجتناب کنید و در این ماه سعی کنید ورزش‌های سبک و آرام (مانند پیاده روی یا نرمش) انجام دهید.

6- از غذاهای قندی و پروتئین دار در رژیم غذایی خود بیشتر استفاده کنید؛ مانند خرما و لبنیات.

7- از پرخوری هنگام افطار و سحری پرهیز کنید؛ زیرا علاوه بر این که چرخه خواب شما را به هم خواهد زد، از سایر برنامه‌های عبادی و درسی نیز بهره کافی را نخواهید برد.

8- از هدر دادن انرژی بی‌جا و بی‌مورد مثل سخن غیر لازم و تماشای برنامه‌های تلویزیونی غیرضروری اجتناب کنید و به عبارت دیگر، با سکوت بیشتر و کنترل حواس، از هدر دادن انرژی جلوگیری کنید؛ به تمرکز خود بیفزایید و فرصت‌های جدیدی برای انجام دادن کارهای مهم‌تر ایجاد کنید.

9- بر ترک محرماتی که بر اعضای دیگر لازم گردیده - به ویژه محرمات چشم، گوش و زبان و نیز استفاده از غذای حلال، اهتمام ویژه‌ای داشته باشید.

10- در شبانه روز چند نوبت قرآن تلاوت کنید؛ برای مثال حدود پانزده دقیقه در روز و پانزده دقیقه در شب.

11- دعاها را تقسیم کنید و آن‌ها را در چند نوبت در شبانه روز بخوانید. روزها به همان مقدار دعایی که بین نماز یا بعد از نمازهای یومیه خوانده می‌شود، اکتفا کنید. اما شب‌ها وقت بیشتری را صرف خواندن دعا کنید. اگر بعضی از دعاها طولانی است، لازم نیست هر شب همه آن دعا را بخوانید.

به هر حال سعی کنید بهترین بهره را از این ماه عزیز و پر برکت ببرید و اجازه ندهید که به راحتی از دستتان برود،نباید اجازه دهیم که گرسنگی و ضعف روزها ما را کلافه کرده از عبادت غافل کند و پرخوری و تبعاتش شب های ما را ضایع کند . ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی است تا با توبه و استغفار بار گناهان خود را سبک کنیم از کجا معلوم که به ماه رمضان بعدی برسیم ؟؟؟

پی‌نوشت ها :

1. مجلسی، بحارالانوار، ج 96، ص 344؛ ری شهری، میزان‌الحکمة، ج 5، ص 2132.

2. میزان‌الحکمة، ج 5، ص 2132.

3. همان.

4. همان.

5. همان.

نکاتي در مورد تغذيه در ماه مبارک رمضان:

چگونگي مصرف مايعات در ماه مبارك رمضان:

روزه چاقتان نکند:

روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان علاوه بر آثار روحي و معنوي، اثرات جسماني ارزشمندي دارد.اما بدون شک زماني مي توان از تاثيرات مثبت روزه بيشتر بهره مند شد که تغذيه در هنگام افطار و سحر منطبق با يک رژيم متعادل و متنوع باشد.اين روزها سفره هاي سحري و افطار خيلي ها با انواع غذاهاي چرب و شيرين مثل حلوا، کاچي، خرما، شله زرد، شيربرنج چرب و شيرين و بالاخره ،زولبيا و باميه رنگين مي شود.نتيجه اينکه پس از يک ماه روزه داري نه تنها وزن کم نمي کنيم بلکه با چند کيلو اضافه وزن مجدداً به رژيم غذايي معمول خود بر مي گرديم و روند چاقي و اضافه وزن را با الگوي غذايي غلط هم چنان دنبال مي کنيم.
سود بردن از معنويات ماه مبارک رمضان نيز بدون توجه به اصول بهداشتي و سلامت جسمي به سختي به دست مي آيد؛ خصوصاً که فوايد جسمي روزه برکسي پوشيده نيست.با برنامه ريزي درست براي تغذيه و مصرف صحيح مواد غذايي در اين ماه و پرهيز از زياده روي در خوردن مي توان از برکات معنوي اين ماه سود جست و فوايد بهداشتي روزه را به دست آورد.يکي از مهم ترين فوايد روزه داري بهبود وضعيت بدن و تناسب اندام است که با سوخت بافت چربي و کاهش انرژي دريافتي ميسر مي شود بنابراين در صورتي که فرد روزه دار توصيه هاي تغذيه اي را رعايت کند، به طور طبيعي بعد از ماه رمضان، به دليل کاهش چربي هاي بدن بايد تا چند کيلو گرم کاهش وزن پيدا کند.در سال هاي اخير به دليل عادات و رفتارهاي غلط غذايي ،روزه داري نه تنها موجب کاهش وزن نمي شود بلکه تهيه انواع و اقسام خوراکي ها و شيريني هاي مختلف در افطاري ها در کنار از بين بردن اثرات معنوي روزه با اسراف و پرخوري سرانجام اضافه وزن و چاقي را به ارمغان مي آورد.
مي دانيد که چاقي با ذخيره بيش از حد انرژي به صورت چربي تعريف مي شود.اين مشکل در اثر عدم تعادل بين انرژي دريافتي و انرژي مصرفي به وجود مي آيد.باز هم مطلع ايد که چاقي از عوامل زمينه ساز بيماري هاي مزمن مانند فشارخون، اختلالات چربي هاي خون، ديابت نوع 2، بيماري هاي قلبي عروقي و بعضي از انواع سرطان ها است.
بنابراين آيا بهتر نيست به جاي مصرف بي رويه انواع شيريني هاي سنتي و مدرن در ماه مبارک، رمضان که جز چاقي و اضافه وزن سودي ندارد، مردم براي مصرف غذاهاي سالم تر مثل سبزي، ميوه، شير و مواد لبني تشويق و حمايت شوند؟اميدوارم وزارت محترم بازرگاني هم سبد کالاي ويژه ماه رمضان را به جاي مواد غذايي چرب و شيرين، بيشتر با اقلامي مثل مواد پروتئيني، شير و مواد لبني و اقلام غذايي سالم تر پرکند تا هم وطنان عزيزمان از فوايد جسمي روزه داري در اين ماه مبارک هم، بهره مند شوند

روزه بي سحری ممنوع:

فوايد فراوان و گوناگون روزه که يکي از ارکان عبادي دين مبين اسلام است، برهيچ کس پوشيده نيست. از آنجايي که رعايت نکات پزشکي و تغذيه اي در ماه مبارک رمضان مي تواند در حفظ سلامت و فعاليت مناسب بدني فرد روزه دار موثرتر باشد، در اين مقاله سعي شده که ابتدا توصيه هاي همگاني تغذيه اي براي عموم مردم و سپس توصيه هاي اختصاصي براي افراد مبتلا به بيماري هاي مختلف ارائه گردد:

توصيه هاي همگاني:
 

1-به جاي شيريني هاي تهيه شده با شکر سفيد، افطار را با يک قند طبيعي از جمله خرما، کشمش و عسل آغاز کنيد. به اين ترتيب اشتهاي شما کنترل شده و نياز بدن به مواد قندي ساده پس از گرسنگي طولاني تامين مي گردد. البته در مصرف اين نوع قندها اعتدال را فراموش نکنيد.
2-افطار را با صرف غذاي سبک نظير سوپ و آش (رقيق و بدون سير و پياز سرخ کرده) آغاز کنيد و شام را ساعاتي بعد ميل نماييد. مصرف همزمان افطار و شام و وارد کردن يکباره مواد غذايي حجيم و متنوع به دستگاه گوارش، مطلوب نبوده و مي تواند مشکلاتي را به دنبال داشته باشد.
3-به جاي آب سرد، از آب گرم استفاده کنيد. خوردن چاي شيرين کم رنگ، شير گرم، فرني يا شير برنج و هليم کم روغن در افطار مناسب است و توصيه مي گردد که صرف مايعات با فاصله (1/5-2)ساعت بعد از غذا صورت گيرد.
4-نوشيدني هاي کافئين دار مانند قهوه و چاي، ديورتيک هستند وکاهش ناگهاني آنها موجب سردرد و کج خلقي مي شود، لذا بهتر است چند هفته قبل از رمضان صرف اين نوشيدني ها را به تدريج کاهش دهيد.
5-پرخوري در افطار وسحري هر دو مضر است و اشتها را در طول روز کاهش نمي دهد، بلکه برخلاف عقايد عوام، پرخوري در وعده سحري با افزايش انسولين خون موجب بروز سريع تر گرسنگي در روز خواهد شد.
6-خوردن سحري سبک براي افراد نرمال، به ويژه افراد چاق و خوردن سحري متعادل از نظر دريافت کالري، مواد مغذي و پروتئين براي گروه هاي به اصطلاح در معرض خطر توصيه مي گردد. مصرف متعادل غذاهاي ديرهضم از جمله حبوبات و غذاهاي چرب با توجه به تخليه ديرتر معده، گرسنگي روزانه را کاهش مي دهد.
7-مصرف زياد سبزيجات از جمله بادمجان، فلفل، غذاهاي پر ادويه و شور و نيز غذاهايي چون کله پاچه و سيرابي مي تواند منجر به تشنگي زياد در طول روز شود.
8-کساني که با توجه به نوع کار و فعاليت روزانه خود بيشتر عرق مي کنند، بايد نمک مصرفي خود را در افطار و سحري افزايش دهند و کساني که از طرف پزشکان محدوديت مصرف نمک دارند، در ماه رمضان نيز بايد آن را رعايت کنند.
9-از نظر تغذيه اي، روزه بي سحري به خصوص براي نوجوان در حال رشد و افراد ضعيف مانند سالمندان توصيه نمي شود. از طرف ديگر روزه داري طولاني مدت و بدون سحري مي تواند در ايجاد بودي بد دهان، سردرد عضلاني، سستي و بي حالي بيش از حد موثر باشد.
10-افراد چاق بايد الگوي غذايي تجويز شده توسط مشاور تغذيه را در ماه رمضان نيز رعايت کنند. مصرف غذاهاي چاق کننده به ويژه غذاهاي غني شده از شکر و قندهاي ساده، غذاهاي سرخ کردني و همچنين خواب زياد در طي روز مي تواند موجب افزايش وزن حتي در ماه رمضان شود.

توصيه هاي ويژه براي افراد لاغر
 

1-افراد لاغر بهتر است در افطار، شام و سحري همراه با يک و يا دو ميان وعده، از گروه هاي مختلف غذايي استفاده کنند و براي جبران کمبود ويتامين ها، مواد مغذي و نيز جلوگيري از کاهش بيشتر اشتها، از مکلمل هاي ويتاميني استفاده کنند.
2-از آنجايي که افراد لاغر اکثراً مستعد کم خوني هستند، لذا توصيه مي شود از مصرف آب و چاي زياد در افطار و قبل از وعده غذايي پرهيز کنند و تا (2)ساعت بعد از غذا چاي ننوشند.
3-افراد لاغر مي توانند از مواد قندي و نيز غذاي پرچرب بعد از افطار و شام استفاده کنند.

توصيه هاي ويژه براي بيماران کم خون
 

1-در کساني که سطح شاخص هاي خوني آن ها در مرز پايين محدوده طبيعي مي باشد، کاهش دريافت مواد مغذي در ماه رمضان ممکن است ميزان اين شاخص ها را باز هم کاهش دهد، لذا بايد به کيفيت غذاي مصرفي خود در اين ماه مبارک توجه بيشتري نمايند.
2-براي اين افراد افزايش مصرف مواد غذايي غني از آهن و پروتئين ها به ويژه پروتئين هايي از نوع هم (اولويت گوشت قرمز به پروتئين گياهي) توصيه مي شود. همچنين مصرف ميوه هاي خشک به خصوص زرد آلو و تمشک و مصرف آجيل خام (مانند پسته و بادام)مفيد است.
3-اين افراد بايد از مصرف چاي تا (2)ساعت بعد از غذا به ويژه پس از مصرف مواد غذايي غني از آهن پرهيز کنند.

توصيه هاي ويژه براي بيماران کليوي (سنگ ساز)
 

1-اين بيماران بايد در طول روزه داري از انجام فعاليت فيزيکي سنگين و قرار گرفتن در معرض تعريف، خودداري نمايند و در طول شب براي رقيق کردن ادرار و شستشوي کليه ها مايعات فراوان بنوشند.
2-حتي الامکان حجم غذاي دريافتي را کمتر نموده و به خصوص در مواقع سحري، غذاي سبک و آب زياد بنوشند.
3-از مصرف غذاهاي حاوي املاح سنگ ساز خود داري نمايند.

اين نوع غذاها عبارتند از:
 

الف-نوشابه هاي گازدار
ب-غذاهايي با منشا حيواني که به علت دارا بودن فسفات زياد، دفع کلسيم از ادرار را افزايش مي دهند.
ج-غذاهاي حاوي اگزالات از قبيل کاکائو، چاي پررنگ، آجيل و سبزيجاتي مانند، اسفناج، کلم، ريواس، گوجه فرنگي، کدو و ...

توصيه ويژه به بيماران قلبي-عروقي
 

1-اين بيماران بايد از مصرف غذاي سنگين در افطار خودداري کنند و رژيم پايين آورنده فشار خون تجويز شده توسط مشاور تغذيه را رعايت نمايند.
2-عدم استفاده از غذاهاي نفخ آور و پرهيز از استرس براي اين بيماران توصيه مي شود.
از جمله غذاهاي نفخ آور مي توان به موارد زير اشاره نمود:
الف-حبوبات (البته براي جلوگيري از اثرات نفخ اور، مي توان آنها را چند ساعت قبل خيسانده و دوباره آب آن را تعويض نمود.)
ب-مصرف شير در افرادي که مدت زمان طولاني شير مصرف نکرده باشند.
ج-سوربيتول (شيرين کننده کم کالري)
د-عادات بد غذايي از جمله مصرف آب سرد بعد از غذا، با عجله غذاخوردن و خوب نجويدن
3-اين افراد براي تنظيم ميزان داروي مورد نياز خود با مشورت پزشک مي توانند از داروهاي با اثر دراز مدت استفاده کنند و مصرف داروهاي ديورتيک را کاهش دهند. در هر حال، روزه مي تواند به کاهش فشار خون کمک کند.

توصيه هاي ويژه به بيماران ديابتي

1-اين افراد بايد رژيم غذايي ديابتي را در افطار و سحري رعايت نموده و از مصرف غذاهاي شيرين در ماه رمضان پرهيز نمايند.
2-پرخوري در افطار و سحري براي بيماران ديابتي مضر است و قند خون آنها را افزايش مي دهد.
3-روزه داري فرصت ايده آلي براي بيماران چاق است تا وزن خود را کم کنند.

نتيجه گيري

تمرين (30)روز روزه داري نه تنها در ابعاد معنوي، بلکه در ابعاد پزشکي-بهداشتي نيز يک فرصت طلايي براي هر انسان کمال جو و با ايمان است که بدن را از سموم و چربي هاي انباشته شده طي يازده ماه سال پاکسازي کنند و بعد از اين دوره نيز با پرخوري و يا بدخوري بدن خود را محل تجمع سموم ننمايند

4 گروه اصلي غذايي در ماه مبارک رمضان:

هرم غذايي گروه نان و غلات، گروه سبزي ها، ميوه ها، گروه شير و لبنيات و گروه گوشت وجود دارد. شما بايد روزانه از هر پنج گروه غذايي مصرف کنيد تا بتوانيد مواد مغذي مورد نياز بدن خود را که شامل کربوهيدرات ها، چربي، پروتئين، ويتامين و املاح است، تأمين نماييد. در اين صورت بدني سالم و تندرست خواهيد داشت و انرژي کافي براي انجام فعاليت هاي روزانه خود را بدست خواهيد آورد. البته هر فردي با توجه به وضعيت جسمي خود (لاغر يا چاق بودن، پير يا جوان، داشتن يک بيماري خاص) مي تواند يک ماده غذايي را کمتر يا بيشتر مصرف کند يا يک ماده غذايي را جانشين ديگري کند؛ مثلاً فردي که داراي کلسترول خون بالاست مي تواند به جاي گوشت قرمز از گوشت مرغ استفاده کند يا فردي که چاق است و مي خواهد لاغر شود مي تواند به جاي خامه از پنير استفاده کند. در هر صورت اين برنامه به عنوان پايه اي براي يک فرد سالم و متناسب مي باشد. حال با توجه به اين مطالب نکات تغذيه اي لازم را براي شما بيان مي کنم:

1- ميوه ها
 

مهم ترين مسئله اين است که هر روز بعد از افطار (يک تا چند ساعت بعد) بايد 2-3 عدد ميوه متوسط مصرف کنيد که مثلاً در فصل تابستان مي توانيد اين ميوه ها را بخوريد:
سيب، گلابي، انگور، هلو، شليل، هندوانه، خربزه، انجير و موزو... در مورد انگور يک خوشه معمولي معادل يک ميوه است و در مورد هندوانه و خربزه يک قاچ 300 تا 400 گرمي معادل يک عدد ميوه متوسط است.
همچنين اگر آبميوه دوست داريد مي توانيد به جاي يک عدد ميوه، نصف تا يک ليوان آبميوه طبيعي باشد و به صورت سانديس و آبميوه هاي پاکتي نباشد. ولي اگر تهيه آب ميوه طبيعي برايتان سخت بود، مي توانيد از يک ليوان آب ميوه پاکتي يا سانديس استفاده کنيد.
همچنين اگر اشتها داشتيد مي توانيد در وعده ي سحر هم يک عدد ميوه يا يک ليوان آبميوه مصرف کنيد. مثلاً به جاي يک ليوان شير معمولي يک ليوان شيرموز بخوريد.

2- گروه نان و غلات
 

شامل انواع نان، برنج، ماکاروني و سيب زميني است. توصيه مي کنم تا جايي که مي توانيد از نان سبوس دار مثل نان سنگک استفاده کنيد، زيرا به علت داشتن سبوس منبع خوبي از ويتامين هاي گروه B و فيبر غذايي است. ويتامين هاي گروه B در سوخت و ساز بدن و حفظ سلامت اعصاب و پوست و مو نقش مهمي دارند. فيبرهاي غذايي هم در جلوگيري از يبوست و حفظ سلامتي روده ها مفيد هستند. البته اگر تهيه نان سنگک برايتان مشکل است، مي توانيد از بربري، تافتون، لواش يا باگت استفاده کنيد. افرادي که مبتلا به ديابت هستند، بايد در مصرف مواد غذايي اين گروه احتياط کنند و طبق دستور پزشک عمل کنند، چون اين مواد غذايي به خصوص نان سفيد و سيب زميني سريعاً قند خون را افزايش مي دهند. همچنين افرادي که تري گليسيريد خونشان (يک نوع چربي خون) بالاست بايد در مصرف مواد نشاسته اي (گروه نان و غلات) احتياط کنند، زيرا کربوهيدرات موجود در اين مواد غذايي در بدن تبديل به تري گليسيريد مي شود.

3- گروه سبزي ها
 

شامل سالاد، سبزي خوردن، سبزي پخته در غذا مثل سوپ، خورش و کوکو و... مي باشد. سبزي ها منبع خوبي از فيبر غذايي نامحلول، آنتي اکسيدان ها و ويتامين هاي AوC هستند؛ مثلاً هويج و اسفناج از منابع خوب ويتامين A هستند. سبزي ها شامل: خيار، گوجه فرنگي، اسفناج، کرفس، باميه، هويج، کاهو، انواع کلم، قارچ، فلفل سبز، فلفل دلمه اي، بادنجان، کدو سبز، پياز، سير و... است.

4- گروه گوشت
 

شامل گوشت قرمز، مرغ، ماهي، تخم مرغ، حبوبات و آجيل است. اين گروه منبع خوبي از پروتئين، ويتامين هاي گروه B و املاحي مانند آهن، روي و فسفر است. افرادي که دچار نقرس هستند بايد گوشت و حبوبات را خيلي کم مصرف کنند. افرادي هم که دچار کلسترول خون بالا هستند بايد جگر، دل و قلوه، کله پاچه و گوشت پرچرب را مصرف نکنند و به جاي گوشت قرمز بيشتر از مرغ و ماهي استفاده کنند. ولي براي افراد کم خون مصرف انواع گوشت مفيد است. بيماران قلبي هم بهتر است تا حد ممکن گوشت قرمز را کمتر مصرف کنند.

برنامه ريزي براي يک تغذيه صحيح در ايام ماه مبارک رمضان از اهميت ويژه اي برخوردار است تا هم بتوان با جلوگيري از پرخوري و آشفته خوري، اصل پرهيز را رعايت کرد و هم با تقسيم انرژي و کالري مورد نياز از زيان هاي کمبود غذايي در امان بود. اين مساله به خصوص در مورد نوجوانان از اهميت بيشتري برخوردار است.
دستگاه گوارش هر فردي در مدت 11 ماه سال از مواد غذايي مختلف انباشته مي شود. اين دستگاه هم مانند هر عضو ديگري نياز به استراحت دارد، همان گونه که شب، زمان استراحت جهت رفع خستگي و تجديد قوا در بدن مي باشد و عدم استراحت مناسب باعث فرسودگي و ناتواني جسم و روان و به دنبال آن بروز بيماري هاي مختلف خواهد شد.
از طرفي همان طور که مي دانيد پرخوري باعث افزايش وزن و عوارض ناشي از آن خواهد شد. با گرفتن روزه نه تنها مي توان بر پرخوري و چاقي غلبه کرد، بلکه مي توان با کنترل خوردن، اراده و نيروي تفکر را نيز در خود تقويت کرد.
بدن انسان براي حفظ سلامتي خود همواره مقدار چربي به عنوان ذخيره انرژي در نقاط مختلف ذخيره مي کند. ماندن اين چربي ها به مدت طولاني باعث فشرده شدن آن ها مي گردد. به طور معمول اين چربي هاي فشرده قابليت استفاده زيادي ندارند. روزه داري حتي در افراد لاغر و داراي وزن طبيعي اين اجازه را مي دهد که بدن اين چربي هاي فشرده و قديمي را بسوزاند و فرد فرصتي مناسب براي جايگزيني چربي هاي تازه (بعد از اين دوره) پيدا کند.
البته در کنار تمام موارد ذکر شده که تنها قسمتي از فوايد روزه داري براي سلامت است، توجه به اين نکته مهم است که روزه داري بايد از ويژگي هاي خاصي برخوردار باشد تا تعادل سلامت را هر چه بهتر حفظ کند.
برنامه غذايي نامناسب در ماه مبارک رمضان چه عوارضي را به دنبال خواهد داشت؟
- چاقي: مهم ترين عارضه ناشي از روزه داري است که به دنبال مصرف غذاهاي نامناسب ايجاد مي شود.
- افزايش چربي هاي نامطلوب خون مثل کلسترول تام، تري گليسريد، کلسترول بد (LDL) و اسيد اوريک
- يبوست
- نفخ، احساس پُري دستگاه گوارش و ساير مشکلات گوارشي
- بي حوصلگي، خستگي و ضعف حافظه
- لاغري و ضعف و ناتواني
- کاهش مقاومت بدن در برابر بيماري ها
- سردرد و سرگيجه
- سنگ هاي دستگاه ادراري
همان طور که بيان شد اين مشکلات به هيچ وجه طبيعي و ناشي از يک روزه داري مناسب و صحيح نيست. بنابراين از مصرف مواد غذايي سرخ کرده، انواع شيريني (به خصوص زولبيا و باميه)، دسرهاي چرب، غذاهاي چرب و شور و نمک دار و انواع سس ها و ... و همچنين از مصرف زياد غذاهاي پرحجم مانند آش رشته با پياز داغ فراوان يا تريد کردن نان در آبگوشت جدا پرهيز کنيد تا با مشکل اضافه وزن، افزايش چربي خون و اختلالات گوارشي مواجه نشويد.
اختلالات عصبي مانند بي حوصلگي، اختلال حافظه، گيجي، خستگي و کوفتگي نيز از عوارض روزه داري غلط است.
عوارض فوق مي تواند به علت کمبودهاي تغذيه اي ايجاد شود. افت قند خون يکي از عوامل مهم بروز اين مشکلات است که معمولا به دليل عدم مصرف سحري عارض مي شود.
سوخت و ساز (انرژي لازم) سلول هاي عصبي صرفا از گلوکز (قند) و کربوهيدرات ها تامين مي شود. از طرفي بدن انسان نمي تواند به مدت طولاني کربوهيدرات ها را ذخيره کند، پس گرسنگي طولاني مدت و عدم مصرف سحري مي تواند باعث کاهش انرژي لازم براي فعاليت سلول هاي عصبي و در نتيجه ايجاد عوارض ذکر شده شود.

درس دوم
توحيد فطري
فطرت در لغت به معناي سرشت يا طبيعت و در اصطلاح به معناي غريزه معنوي هر انسان مي باشد، انسان داراي دو نوع غريزه است:
1 ـ غرايز مادي که براي تامين احتياجات مادي در درون انسان نهفته است مانند حب ذات، تشنگي، گرسنگي، ترس، اميد و ...
2 ـ غرايز معنوي مانند کمال طلبي، نوع دوستي، ايثار و از خود گذشتگي، احسان و شفقت، و بالاخره وجدان اخلاقي، که اين غرايز در وجود انسان براي عبور از مرز حيوانيت و رسيدن به کمال واقعي نهاده شده است.

فطرت يا غريزه معنوي
غريزه معنوي يا فطرت يعني آنچه انسان را از خود مي يابد و نياز به فراگيري در مورد آن ندارد.
نفطرت يکي از منابع الهام بخش معرفت و شناخت است، گاهي از اين منبع شناخت به قلب نيز تعبير مي شود و با عقل که مرکز تفکر و ادراکات نظري است تفاوت روشني دارد و همه اينها شاخه هاي يکي درخت و ثمره هاي شجره مبارکه روح انسان هستند.
اين فطرت معنوي در وجود هر انساني هست فقط گاهي حجابهاي ظلماني مانع بروز آن مي شود و بعثت انبياء و آمدن امامان معصوم براي رفع اين حجابها و رشد اين فطرت الهي بوده است و گرنه هر انساني با فطرت پاک توحيدي به دنيا مي آيد. فاقم وجهک للدين حنيفا فطره الله التي فطر الناس عليها لا تبديل لخلق الله ذلک الدين القيم و لکن اکثر الناس لا يعلمون 1 ملتزم و پذيرا باش دين حقي که خداوند آفرينش انسانها را بر اساس آن قرار داده است که هيچ تبديل و دگرگوني در آفرينش خداوند نيست اين است دين و آيين محکم ولي اکثر مردم نمي دانند.

فطرت در روايات
قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: کل مولود يولد علي الفطره حتي يکون ابواه يهود انه او ينصر انه 2 رسول خا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود هر نوزادي بر فطرت (توحيد و اسلام) متولد مي شود و اين فطرت همچنان هست تا پدر و مادر او را به آيين يهود يا نصرانيت بار آورند.
عن زراره قال سالت ابا عبداْ عليه السلام عن قول الله عزوجل فطره الله التي فطر الناس عليها قال: فطرهم جميعا علي التوحيد.3 زراره مي گويد از امام صادق عليه السلام از تفسير قول خداي عزوجل (فطره الله...) پرسيدم، حضرت فرمودند: خداوند همه را بر فطرت خداشناسي آفريد.
از امام صادق عليه السلام سوال شد مقصود از فطرت در آيه مذکور چيست؟ حضرت فرمودند: مقصود اسلام است که وقتي خداوند پيمان بر توحيد و شناسايي خود را از بشر گرفت نياز به دين را هم در وجودشان قرار داد.4
عن علي بن موسي الرضا صوالت الله عليه عن ابيه عن جده محمد بن علي بن الحسين عليهم السلام في قوله: فطره الله التي فطر الناس عليها قال هو لا اله الا الله محمد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم علي امير المومنين عليه السلام الي هينا التوحيد.5 امام رضا عليه السلام از پدرشان و ايشان از جدشان امام باقر عليه السلام نقل کرده که فرموده مقصود از (فطره الله ...) لا اله الا الله محمد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم علي امير المومنين عليه السلام است. يعني اعتقاد کامل به توحيد، باورمندي به پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم و امامت و ولايت علي عليه السلام را در بر دارد.
ابو بصير از امام باقر عليه السلام نقل کرده که فرمودند منظور از آيه فاقم وجهک للدين حنيفا ولايت است. 6
در نتيجه مي بينيم هر انساني در وجود خود احساس نياز به آفريدگار مي کند و اين حالتي است که خداوند در سرشت و فطرت انسانها قرار داده است اين مساله اي است که حتي دانشمندان غير مسلمان هم به آن اعتراف کرده اند که به نمونه هايي از آن اشاره مي کنيم.

فطرت مذهبي در کلمات دانشمندان
يک عقيده و مذهب بدون استثنا در همه وجود دارد... من آنرا احساس مذهبي آفرينش نام مي گذارم... در اين مذهب انسان کوچک بودن آرزوها و هدفهاي بشري، عظمت و جلالي که در ماوراي اين امور و پديده ها نهفته است حس مي کند. (انيشتين)7
دل دلايلي دارد که عقل را به آن دسترسي نيست. (پاسکال)8 من به خوبي مي پذيرم که سرچشمه زندگي مذهبي دل است... (ويليام جيمز)9
اسلاف ما از آن موقع به درگاه خداوند سر فرود آورده بودند که حتي براي خدا نام هم نتوانسته بودند بگذارند. (ماکس مولر10)
حقيقتا چنين به نظر مي رسد که احساس عرفاني جنبشي است که از اعماق فطرت ما سرچشمه گرفته است و يک غريزه اصلي است... انسان همچنانکه به آب و اکسيژن نيازمند است يه خدا نيز محتاج است. (الکسيس کارل)11 انسان درک مي کند که احتياج به آب و غذا دارد همچنين روح ما درک مي کند که احتياج فراواني به غذاي روح دارد، اين احساس عبارت است از ديني که اولين انسان به آن هدايت شد. دليل اين مطلب اينکه: اگر بچه اي را از وحشي ترين اقوام دنيا بگيريم و او را آزاد بگذاريم که هر گونه که مي خواهد زندگي کند و حتي هيچ ديني به او تلقين نکنيم وقتي بزرگ شد و کامل گشت مشاهده مي کنيم که دنبال گمشده اي مي گردد و دائما روي اصل غريزه و انديشه فطرتش به اين طرف و آن طرف مي زند تا در مغز خود چيزي تصور کند که ما آن را عقيده يا دين مي ناميم. (سقراط حکيم)
شورش عشق تو در هيچ سري نيست که نيست منظر روي تو زيب نظري نيست که نيست
نه همين از غم تو سينه ما صد چاک است داغ تو لاله صفت، بر جگري نيست که نيست

انقطاع و ظهور فطرت
از آيات و روايات بسيار روشن مي شود که هنگام اضطرار و انقطاع از ما سوي اللهف هر انساني به خداوند قادر متعال توجه پيدا مي کند و فطرتا خود را نيازمند به آن وجود بي نياز مي بيند و اگر در هر زمان اين حالت پيدا شود انسان مي يابد که بين او و معبودش فاصله نيست.12
امير المومنين عليه السلام در تفسير کلمه (الله) مي فرمايند: هو الذي يتاله اليه عند الحوائج و الشدائد کل مخلوق عند انقطاع الرجاء من جميع من هو دونه و تقطع الاسباب من کل من سواه. خدا کسي است که هر آفريده اي به هنگام نيازها و سختيها (وقتي اميدش از غير او قطع شد و از اسباب طبيعي مايوس شد) به او پناهننده مي شود.13
شخصي به امام صادق عليه السلام عرض کرد اي فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم خدا را به من معرفي کن زيرا اهل مجادله با من سخن بسيار گفته اند و مرا سرگردان کرده اند. حضرت فرمودند: آيا تا کنون کشتي سوار شده اي؟ گفت آري، فرمود: برايت اتفاق افتاده که کشتي دچار سانحه شود و در آنجا نه کشتي ديگري و نه شناگري باشد که تو را نجات دهد؟ عرض کرد آري.
حضرت فرمود: آيا در آ« هنگام احساس نمودي که هم اکنون نيز قدرتي هست که مي تواند تو را از آن ورطه هولناک نجات دهد؟ گفت آري، فرمود: همان خاست که مي تواند تو را نجات دهد آنجا که نجات دهنده اي نيست و به فرياد رسد آنجا که فريادرسي نيست.14
خداوندي که بي قرن و عديل است وجود او نه محتاج دليل است
اگر افتي به دام ابتلائي به جز او از که مي جوئي رهايي
بنابراين فطرت خداشناسي از سرمايه هاي اصيل و اساسي وجود انسان است که آينه سان حقيقت را مي نمايد. ليکن، چه بسا تيره تبليغات، تلقينات، محيط فاسد و در يک کلمه: گناه، مانع حق نمائي فطرت مي گردد. گناه، اين آينه صافي را زنگاري و غبار اندود مي کند.
ثم کان عاقبه الذين اساوا السواي ان کذبوا بايات الله و کانوا بها يستهزون سر انجام کساني که بسيار گناه کردند اين شد که نشانه هاي خدا را تکذيب و مسخره کردند.15

تمرين
1 ـ فطرت در لغت و در اصطلاح چه معنايي دارد؟
2 ـ منظور از فطرت در آيه فطره الله التي فطر الناس عليها چيست؟
3 ـ سقراط درباره فطرت توحيدي چه مي گويد؟
4 ـ امام صادق عليه السلام در جواب مردي که گفت خدا را به من معرفي کن چه فرمودند؟

1 ـ سوره روم، آيه 30.
2 ـ بحار الانوار، جلد 3، صفحه 281.
3 ـ همان منبع، صفحه 278.
4 ـ همان منبع، صفحه 278.
5 ـ همان منبع، صفحه 277.
6 ـ همان منبع، صفحه 277.
7 ـ دنيايي که من مي بينم، صفحه 53.
8 ـ سير حکمت در اروپا، صفحه 14.
9 ـ همان منبع، صفحه 321.
10 ـ مقدمه نيايش، صفحه 31.
11 ـ نيايش، صفحه 24 و 16.
12 ـ قرآن کريم، به ترتيب آيات 12، 11، 65، 33 و 32 از سوره هاي يونس، زمر، عنکبوت، روم و لقمان.
13 ـ ميزان الحکمه، واژه صانع.
14 ـ بحار الانوار، جلد 3، صفحه 41.
15 ـ سوره روم، آيه 10